تنوع اقلیمی، فرهنگی و قومی را قدر بدانیم
فرزین محمدی / با وجود ظرفیت‌های بالفعل بالایی که ایران در زمینه گردشگری دارد، این بخش از کسب‌وکار در کشور همچنان به صنعت بدل نشده است. درحالی‌که آمارها نشان می‌دهد یکی از کسب‌وکارهایی که بیشترین میزان درآمدزایی را در کنار اشتغال ایجاد می‌کند، صنعت گردشگری است.
گردشگری در ایران، به‌عنوان کشوری با بیش از یک میلیون و ۶۰۰ مترمربع مساحت، با طبیعت و اقلیمی متفاوت، تنها سهم ۱٫۵درصدی از بازار جهانی را دارد؛ در صورتی‌که درآمد جهانی حاصل از صنعت گردشگری به بیش از ۱۵۰۰ میلیارد دلار رسیده است.
در شرایطی که تحریم‌های ایالات متحده آمریکا، بازارهای سرمایه همچون ارز، طلا و مسکن را دچار رکود کرده و از ارزش پول ملی قریب به یک‌سوم کاسته شده است، فرصت شمردن حوزه گردشگری برای سرمایه‌گذاری در اوج تهدید، تعبیری دور از اغراق نیست؛ چراکه اقلیم‌های بکر و دست‌نخورده‌ای در ایران وجود دارد که در صدر لیست علاقه‌مندی‌های توریسم جهانی است. اقتصاد ایران به‌عنوان اقتصادی نفت‌محور، بسیار آسیب‌پذیر است و به همین دلیل توسعه بخش‌های مختلف بازارهای کسب‌وکار در اولویت برنامه‌های سند چشم‌انداز قرار گرفته است.
رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران، حوزه گردشگری را تنها صنعتی می‌داند که بستر فعالیت در آن بسیار متنوع است. او بزرگ‌ترین چالش بر سر راه توسعه گردشگری را ناهمگونی در صدور مجوز می‌داند که با ایجاد وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، می‌توان آینده روشنی برای این بخش از کسب‌وکار ترسیم کرد.
تنوع فرهنگی؛ مهم‌ترین زیرساخت
«علیاکبر عبدالملکی»، درخصوص ظرفیت‌های ایران در حوزه گردشگری به «ثروت‌آفرینی» گفت: «ایران کشوری چهارفصل است که در کنار تنوع فرهنگی و بومی اقوام مختلف عملاً می‌تواند به‌عنوان مقصد اول گردشگران خارجی بدل شود.»
او به تنوع فرهنگی به‌عنوان بزرگ‌ترین ظرفیت گردشگری ایران اشاره کرد و گفت: «این مطلب که زیرساخت‌هایی همچون جاده در اولویت نیازهای صنعت گردشگری است امری اشتباه نیست، اما تنوع فرهنگی و قومی در کنار طبیعت متفاوت ایران، بزرگ‌ترین زیرساختی است که صنعت گردشگری به آن نیاز دارد؛ چراکه تنوع غذا، خانه‌ها و لباس‌های بومی و تجربه زندگی در مکانی دست‌نخورده، از ظرفیت‌هایی است که در گردشگری امروز دنیا می‌توان بیشترین بهره را از آن‌ها برد.»
او افزود: «می‌توان در این خصوص هفته‌های فرهنگی را مثال زد که با توجه به فصل در یک منطقه از کشور برگزار شود و از این طریق با اجرای برنامه‌های گردشگری و فرهنگی در نقاط مختلف ایران بیش از پیش به حوزه گردشگری پرداخت.»
به گفته رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران، صنعت گردشگری علاوه بر سرانه بالای درآمدزایی در دنیا، از میزان اشتغال‌زایی بالایی نیز برخوردار است. عبدالملکی با اشاره به این‌که در یک رستوران معمولی ۲۰ تا ۳۰ نفر مشغول به‌کار می‌شوند، گفت: «فعالیت‌های گردشگری به‌دلیل جابه‌جایی مداوم در مناطق مختلف، تعداد افراد بالایی را در مناطق مختلف درگیر می‌کند که با توجه به خصوصیت درآمدزایی این حوزه، ویژگی قابل توجهی است؛ به بیان دیگر، گردشگری را می‌توان حوزه‌ای دانست که قابلیت توزیع درآمد ارزی و ریالی به نسبت به ظرفیت مناطق مختلف را دارد.»
او در خصوص چالش‌های پیش‌روی کسب‌وکارهای گردشگری اظهار داشت: «یکی از بزرگ‌ترین مشکلات این حوزه در صدور مجوز است و سرمایه‌گذار و فعال با قوانین و آیین‌نامه‌های نهادها و ادارات مختلف دولتی روبه‌رو می‌شود. »
این فعال گردشگری افزود: «برای مثال، در حوزه گردشگری سلامت، وزارت بهداشت دخیل است و در حوزه‌های دیگر نیز فعال گردشگر باید با نهادهایی همچون سازمان حج و زیارت همکاری کند.»
عبدالملکی با اشاره به ایجاد وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفت: «ایجاد وزارتخانه در حوزه گردشگری، یکی از خواسته‌های فعالان این حوزه بود که بستر را برای همگن‌سازی صدور مجوز و تدوین برنامه‌های راهبردی و سند چشم‌انداز فراهم می‌کند و البته این موضوع، منوط به استقلال عمل این وزارتخانه است.»
او با بیان این‌که مهم‌ترین چالش کنونی اقتصاد ایران نفت است، گفت: «اقتصاد کشور به نفت وابسته است و این را می‌توان به‌عنوان مهم‌ترین چالش پیش‌روی اقتصاد ایران بیان کرد که در این خصوص گردشگری یکی از راهکارهای فاصله‌گیری از اقتصاد نفتی است.»
این عضو اتاق ایران، با اشاره به سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی گفت: «گردشگری و صنایع دستی، از حوزه‌هایی است که سرمایه‌گذار در آن با بیشترین میزان ارزش افزوده و درآمد روبه‌روست؛ چراکه خصوصیت بین‌المللی این حوزه در زمانی که ارزش پول ملی کاهش پیدا کرده، شرایط ورود ارز را به کشور میسر می‌کند.»
مقصد جذاب سرمایه‌های خرد و کلان
رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران درخصوص چگونگی ورود سرمایه‌گذاران خرد و کلان به حوزه گردشگری به «ثروت‌آفرینی» گفت: «در قدم اول برای هرگونه سرمایه‌گذاری، چه خرد و چه کلان، در حوزه گردشگری باید به مطالعه منطقه مورد نظر و نیازسنجی دست زد؛ چراکه این حوزه از ظرفیت بالایی برای فعالیت‌های مختلف برخوردار است.»
عبدالملکی گفت: «در گردشگری می‌توان از فروش آش‌رشته و چای در کنار یک ساختمان تا ساخت و تاسیس هتل و رستوران درآمدزایی کرد؛ بستر فعالیت در این حوزه بسیار گسترده است که به نظر من باید این بخش نیز در کنار صدور مجوز، همگن‌سازی شود.»
او با بیان این‌که گردشگری در ایران علی‌رغم ظرفیت بالا، با مشکلات زیادی از قبیل ناهمگونی در صدور مجوزهای این حوزه روبه‌روست، گفت: کسب‌وکارهای حوزه گردشگری باید یکسان‌سازی شوند و براساس برنامه‌ای مدون، کسب‌وکارهای کوچک این حوزه در قالب هلدینگ به فعالیت خود ادامه دهند.»
او در خصوص سرمایه‌گذاری‌های کلان اظهار داشت: «ایران از روستاهای خوش‌آب‌وهوا با فرهنگ‌ها و غذاهای متفاوتی برخوردار است که توریست‌های خارجی علاقه زیادی برای تجربه آن‌ها دارند و این عرصه، ظرفیت خوبی برای سرمایه‌گذاری دارد.»
عبدالملکی با بیان این‌که با استاندارسازی میزان بهداشت و امکانات هتل‌ها و کمپ‌های بومی می‌توان زمینه را برای حضور توریست‌های خارجی فراهم کرد گفت: «وقتی که توریست‌های خارجی در محیط‌های قدیمی و دست‌نخورده، شب و روز خود را بگذارند ناخودآگاه به آن سبک از زندگی علاقه‌مند می‌شوند و میزان قابل توجهی از صنایع دستی منطقه موردنظر را خریداری می‌کنند که این اتفاقات به توسعه متوازن می‌انجامد.»
رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران گفت: «همگن‌سازی برنامه‌های توسعه گردشگری در ایران باید در همه ارکان این حوزه صورت بگیرد؛ چراکه گردشگری و صنایع دستی، دو امر وابسته به همدیگر در توسعه هستند.»
تجربه جدید برای عرضه و تقاضا
تنوع اقلیمی ایران در کنار کثرت فرهنگ و آداب و رسوم اقوام مختلف ایرانی، عملاً کشور را به سرزمینی تبدیل کرده است که توریسم‌های بین‌المللی علاقه زیادی برای دیدن و تجربه آن دارند. برای مثال، برنامه‌هایی همچون بازدید از مسیر و نحوه کوچ عشایر غرب ایران، یکی از طرح‌هایی بود که توریست‌های خارجی پس از رزرو یک‌ساله به آن دست پیدا می‌کردند.
تجربه‌های موفقی که در زمینه گردشگری وجود دارد، بیانگر این مطلب است که گردشگری می‌تواند در زمانی که راه‌های مراودات بین‌المللی بسته است، یک راهکار مناسب برای ارتباط مردم ایران با مردم دنیا باشد. راهکاری که علاوه بر ارزآوری قابل توجهی که دارد، باعث می‌شود درآمد و سرمایه در گردش ورودی از این حوزه در اختیار اقشاری مانند تولیدکنندگان صنایع دستی قرار بگیرد که به فربه و توانمند شدن بخش تولیدی کشور می‌انجامد، بخشی که به اعتقاد کارشناسان اقتصادی راهکار خروج از تورم و رکود است.
از سوی دیگر، گردشگری حوزه‌ای است که پتانسیل جذب سرمایه‌های خرد و کلان را هم‌زمان دارد؛ چراکه حاشیه سود بازدید توریست‌ها از اماکن و مناطق کشور قابل توجه است و مواردی مثل تنوع غذاهای سنتی در ایران، زمینه حضور افراد بومی در بازار گردشگری را فراهم می‌کند.
گردشگری ایران، حوزه‌ای است که هنوز بازار آن نزد گردشگران داخلی نیز اشباع نشده و این موضوع می‌تواند فرصتی برای تجربه‌های جدید باشد؛ چه برای گردشگران و چه برای سرمایه‌گذاران.
