کشاورزی ارگانیک
کشاورزی ارگانیک که با نام‌های مختلفی همچون، کشاورزی طبیعی و یا زیستی شناخته می‌شود، نوعی از کشاورزی است که در آن هیچ‌گونه محصولات و کود و سموم شیمیایی موردِاستفاده قرار نمی‌گیرد و دخالت و دست‌کاری‌های ژنتیکی نیز در این نوع از کشاورزی مرسوم نیست. ازاین‌رو، همۀ مراحل موجود در آن شامل تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهاده‌های طبیعی نظیر کود زیستی، کمپوست‌ها و حشرات سودمند، صورت می‌گیرد.
به بیان ساده‌تر می‌توان گفت کشاورزی ارگانیک، سیستم تولیدی پایدار است که همواره بر سه اصل سلامت خاک، انسان و اکوسیستم استوار است. این نوع از کشاورزی بر فرآیند بوم شناسانه، تنوع زیستی و چرخه‌های سازگار با شرایط محلی تکیه دارد.
بر همین اساس، فرآورده‌های حاصل از کشاورزی زیستی که با نام Organic farming یا کشاورزی بیولوژیک (Bio) شناخته می‌شود، به محصولات سالم شهرت یافته‌اند.
سطح زیر کشت محصولات ارگانیک در ایران و دنیا
آخرین بررسی آمارهای رسمی دربارۀ وضعیت کشاورزی ارگانیک انتشاریافته در سال ۲۰۲۰ میلادی که شامل معرفی آمار و فعالیت‌های ارگانیک تا پایان سال ۲۰۱۸ در کشورهاست، نشان می‌دهد که قارۀ آفریقا دارای ۲، آسیا ۶٫۵، اروپا ۱۵٫۵، آمریکای لاتین ۸، آمریکای جنوبی ۳ و اقیانوسیه دارای ۳۶ میلیون هکتار اراضی کشاورزی ارگانیک هستند. سطح کل اراضی تحت پوشش ارگانیک در دنیا معادل ۷۱ میلیون هکتار است.
کشور استرالیا با ۳۵، آرژانتین با ۳٫۶، چین با ۳٫۱، اسپانیا با ۲٫۲ و اروگوئه با ۲٫۱ هزار هکتار زمین سطح زیر کشت به‌ترتیب، جایگاه‌های اول تا پنجم را به خود اختصاص دادند و دراین‌بین ایران با ۱۱ هزار هکتار زمین سطح زیر کشت در رتبۀ ۹۴ قرار دارد.
مزایای کشت ارگانیک
امروزه بیش از ۳۰۰۰ نوع ترکیب شیمیایی مثل آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و کودهای شیمیایی به‌منظور کنترل آفات و حشرات و حاصل‌خیزسازی به خاک اضافه می‌شود. این ترکیبات علاوه بر تجمع در محصولات وارد آب‌های زیرزمینی و بدن انسان می‌شوند. در کشاورزی ارگانیک از هیچ‌کدام از موارد گفته‌شده استفاده نمی‌شود. برای شروع کشت ارگانیک باید حداقل سه سال در زمین موردِنظر هیچ‌گونه کود یا سمی استفاده نشده باشد. کشاورزی ارگانیک باعث تثبیت بافت خاک، حفظ چرخۀ طبیعی آب و عناصر، استفاده از منابع غذایی طبیعی، کاهش آلودگی منابع آب‌وخاک و حفظ تنوع زیستی می‌شود.
پتانسیل‌های توسعۀ کشاورزی ارگانیک در ایران
در ایران، کشاورزی صنعتی چندان مرسوم نیست و سیستم کشاورزی اغلب سنتی و خرد در میان زیستگاه‌های طبیعی و روستاها به شکل پراکنده و در غالب واحدهای کوچک مستقر شده‌است. ازاین‌رو می‌توان گفت در ایران، فرصت قابل‌توجهی فراهم است تا از این وضعیت بدون صرف هزینه‌های زیاد و هنگفت برای تبدیل کشاورزی سنتی و معمول به ارگانیک بهره برد و تنها با نظارت و هدایت فنی حجم قابل قبولی از محصولات تولیدی کشور را از این طریق تأمین نمود.
لیست محصولات ارگانیک در ایران
فهرست برخی از محصولات ارگانیک معتبر در بازار ایران به شرح ذیل است:
آب‌میوه‌هایی نظیر، آب انار و آب انگور قرمز، پسته، گردو، توت و سایر خشکبار، حبوبات، نان ارگانیک، محصولات لبنی مانند ماست و شیر ارگانیک، عسل، عرقیات گیاهی، زعفران، زیتون، روغن، چای، سیب‌زمینی، رب گوجه‌فرنگی، برنج و خرما.
استانداردهای محصولات زراعی و باغی ارگانیک
منظور از استانداردهای محصولات زراعی و باغی، قوانین موجود بر سر راه تولید محصولات زیستی است. به بیانی دیگر، این استانداردها قوانینی است که فرآیندهای تولید محصولات زیستی را با در نظر گرفتن شرایط بوم‌شناختی و اجتماعی محل تولید آن‌ها،
مشخص می‌کند.
استانداردهای موجود در چند مقیاس وجود دارد که تحت عنوان استانداردهای بین‌المللی، استانداردهای کشاورزی زیستی شناخته شده‌اند و توسط سازمان‌های بین‌المللی وضع و از سوی قانون‌گذاران داخلی پذیرفته می‌شوند.
به‌عنوان‌مثال، کارگروه Codex Alimentarius، یک استاندارد بین‌المللی است.
قیمت انواع محصولات ارگانیک
همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، قیمت محصولات ارگانیک در مقایسه با دیگر محصولات کمی بالاتر است که این موضوع برای کشورهایی با درآمد متوسط و پایین عاملی برای کاهش مصرف محسوب می‌شود؛ اما بر اساس اطلاعات منتشرشدۀ شرکت Amazon Fresh که یک شرکت تجارت الکترونیکی در آمریکاست برای مثال قیمت یک سیب ارگانیک در حدود دو دلار و سیب معمولی در حدود ۱.۶۶ دلار است و این موضوع بیانگر آن است که سیب ارگانیک تنها در حدود ۲۰ درصد گران‌تر از سیب معمولی است.
درخصوص قیمت تخم‌مرغ می‌توان گفت محصول ارگانیک در حدود ۵۸ درصد، گران‌تر از تخم‌مرغ معمولی است. توت‌فرنگی ارگانیک نیز در حدود ۶.۹۹ دلار هست و در مقایسه با قیمت توت‌فرنگی معمولی که ۴.۹۹ دلار است، می‌توان گفت که قیمت توت‌فرنگی ارگانیک حدود ۴۰ درصد بیشتر از قیمت توت‌فرنگی معمولی است. مثال‌های گفته‌شده نشان می‌دهد که تولیدات ارگانیک نسبت به همان تولیدات معمولی و مرسوم دارای قیمت‌های بالاتری هستند.
دلایل قیمت بالاتر محصولات ارگانیک
یکی از دلایل بارز این افزایش قیمت؛ عرضۀ مواد غذایی ارگانیک در مقایسه با تقاضای محدود آن است. به‌عبارتی‌دیگر، مازاد تقاضا وجود دارد. با افزایش تقاضا، قیمت محصول نیز به دلیل محدودیت عرضه افزایش خواهد یافت.
اما یکی از مهم‌ترین دلایل این افزایش قیمت بدان جهت است که بازاریابی و زنجیرۀ عرضه برای محصولات ارگانیک نسبتاً ناکارآمد است و هزینه‌ها به دلیل حجم نسبتاً کوچک تولید بیشتر است.
از طرف دیگر، تولید محصول و فرآورده‌های کشاورزی به روش ارگانیک مساحت بسیار کمی از زمین‌های کشاورزی جهان را به خود اختصاص داده است؛ یعنی تولید در سطح کم کاشت می‌شود و نیاز به توسعه و افزایش عرضه محصولات ارگانیک برای کاهش قیمت آن است.
درنهایت، با توجه به افزایش تقاضا برای مواد غذایی ارگانیک به نظر می‌رسد با توجه به نوآوری‌ها و پیشرفت روزافزون تکنولوژی می‌توان هزینه‌های تولید، فرآوری، توزیع و بازاریابی برای محصولات ارگانیک را به‌تدریج کاهش داد
سخن آخر
درحال‌حاضر در بسیاری از کشورهای جهان، کشاورزی ارگانیک در حال اجراست و مناطق تحت مدیریت ارگانیک و بازار صادراتی این محصولات در حال افزایش است. با توجه به آن‌که ایران، یکی از قطب‌های منابع طبیعی دنیا به شمار می‌رود و با وجود پتانسیل بالای کشور، در صورت حمایت‌های دولت، می‌تواند به‌راحتی جزء ۲۰ کشور برتر تولید محصولات ارگانیک قرار گیرد و تا آینده‌ای نزدیک، سطح زیر کشت ارگانیک خود را به رقم قابل‌توجهی افزایش دهد.
