کشاورزی بدون خاک

کشاورزی بدون خاک

کشاورزی بدون خاک

هیدروپونیک یا آب‌کشت، یکی از روش های خلاقانه تولید محصولات کشاورزی بدون خاک و سم و با کم ترین نیاز به آب (با استفاده از محلول مغذی) است. در ایران، ده ها گلخانه به این روش راه اندازی شده و هزاران نفر به صورت مستقیم و غیر مستقیم مشغول به کار هستند. با این روش، در هر نقطه ای از ایران می توان هر محصول کشاورزی را بدون توجه به اقلیم و نوع خاک، برداشت کرد. و از هر مکانی برای  تولید محصولات کشاورزی که نیاز روز افزون جمعیت ایران در عصر ۱۴۰۰ است، بهره برد.

هیدروپونیک چیست؟

اصطلاحی در علم باغداری است که به روشی در صنعت کشاورزی مدرن امروز جهان اشاره می کند که گیاه، به جای آنکه مثل روش سنتی همیشگی، در خاک، رشد و نمو پیدا کند، در سیالی از محلول های غذایی قرار می گیرد تا بستر هماهنگی جهت رشد گیاه به صورت هیدروپونیک (HYDROPONIC) فراهم  شود.

در روش های گلخانه ای، کشت به این روش، محبوبیت زیادی پیدا کرده است و در ۳۱ استان کشور نیز، هزاران نفر در این حوزه مشغول به کار هستند. تولید گلخانه ای، نه به فصل ارتباط دارد و نه به تغییرات آب و هوایی. هدر  رفت محصول کم می شود و می توان با استقرار فناوری اثربخش،تولید را ارتقا داد. روش هیدرپونیک مثل هر روش گلخانه ای، دارای معایب و فوایدی است که باید در نظر داشت.

این که آیا هر گیاه یا محصولی را در هر اقلیمی می توان به روش هیدروپونیک تولید کرد، موضوعی است که نیاز به کار مطالعاتی و امکان سنجی دارد. مثلا تولید هیدروپونیک توت فرنگی، گوجه فرنگی، خیار و فلفل و گیاهان برگی مثل کاهو، بازدهی خوبی دارد.

در روش هیدروپونیک ،  آلودگی خاک، مشغله ذهنی گلخانه دار نیست و نیازی به ضد عفونی نخواهد بود. چون آب به صورت چرخشی در حرکت است، در مصرف آب صرفه جویی شده و هزینه تمام شده تولید،‌ کاهش پیدا می کند. این یک فرصت خوب برای استان هایی با بحران کم آبی است.

در این سیستم هیچگونه علف هرزی رشد نمیکند و گیاهان حاصل از این روش معمولا سالم‌تر و زودرس بوده و فضای کمتری را نیز اشغال میکنند

آن چه در  تولید به روش هیدروپونیک اهمیت دارد، لوله کشی به منظور آبرسانی است که همین صرفه جویی در منابع آب، هزینه تمام شده سرمایه گذاری و بازدهی تولید را بالا می برد .

انواع کشت‌های هیدروپونیک 

به طور کلی دو نوع کشت هیدروپونیک درجهان موجود است:
• سیستم باز که در آن محلول غذایی مجدد استفاده ‌نمی‌شود
• سیستم بسته که در این روش محلول غذایی مجدد مورد استفاده قرار می‌گیرد. 
از مزایای استفاده از این روش می‌توان به سهولت عملیات کشاورزی به‌دلیل نبود خاک و علف هرز، حذف آفات به‌واسطه حذف خاک و جلوگیری از هدر رفت آب اشاره کرد؛ چرا که در کشت هیدروپونیک فقط آبی که مورد نیاز گیاه است، استفاده می‌شود. در واقع محلول در یک چرخه قرار می‌گیرد و در آن فقط مواد غذایی کاهش مییابند و آب اضافه می‌شود. لذا آب‌ها هدر نرفته و توسط علف‌های هرز نیز مصرف نمی‌شود.

کشاورزی بدون خاک

صرفه‌جویی در مصرف آب 

روش کاشت هیدروپونیک به‌طور قطع سبب کاهش مصرف آب می‌گردد. به‌منظور مقایسه میزان مصرف آب در این روش با کشت خاکی گلخانه‌ای و کشت مزرعه (باز و بسته) اعداد و ارقام متفاوتی از ۵۰ تا ۹۹ درصد ارائه می‌شود. در کتاب معروف بنتون جونز «هیدروپونیک؛ راهنمای کامل و عملی کشت بدون خاک» ۵۰ درصد صرفه‌جویی مطرح شده است. در کشت طبقاتی هیدروپونیک در ژاپن تا ۹۹ درصد صرفه‌جویی صورت گرفته است. یعنی با یک درصد آب مصرفی در کشت رایج توانسته‌اند کشت هیدروپونیک کاهو را انجام بدهند. این موضوع به دلیل آن است که سیستم‌های طبقاتی، سیستم‌های بسته هستند و آب خروجی از سیستم مجدد مورد استفاده قرار می‌گیرد.

افزایش کارایی مصرف آب  

افزایش کارایی مصرف آب، نمایه‌ای برای بیان کمی تولید محصول به ازای واحد آب مصرفی است و با افزایش عملکرد و یا کاهش آب مصرفی افزایش مییابد.
در کشت‌های بدون خاک با توجه به قابل کنترل بودن عوامل اصلی موثر در تولید مانند نور، رطوبت، دما، عناصر غذایی، آلودگی‌ها، بیماری‌ها و…، امکان دستیابی به عملکرد بالا به ازای آب مصرفی و سایر نهاده‌ها وجود دارد. در این روش به طور کلی می‌توان راندمان تولید محصول در گلخانه یا زمین مورد نظر را تا ۳۰ درصد افزایش داد. 

۵ مترمربع کشت بدون خاک معادل ۳۰ هکتار کشت فضای باز 

کشت هیدروپونیک می‌تواند تولید علوفه برای مصارف دامی را تا چند برابر افزایش دهد. به‌عنوان مثال، تولید علوفه‌ای که تنها در پنج مترمربع به‌صورت هیدروپونیک صورت می‌گیرد، برابری میکند با میزان تولید همان علوفه در ۳۰ هکتار فضای باز. از طرفی در کشت هیدروپونیک، طی یک هفته می‌توان محصول برداشت کرد، اما همین تولید در فضای باز حداقل ۱۲ هفته به طول می‌انجامد. به عبارتی با توجه به ثابت ماندن هزینه‌های مربوط به گرمایش و سرمایش و همچنین هزینه‌های بسترسازی، میزان تولید خالص نیز افزایش می یابد.

گلخانه-هیدروپونیک

فواید روش هیدروپونیک

• عدم نیاز گسترده به خاک

• حذف استفاده از آفت کش ها و سموم که هزینه تمام شده تولید را افزایش می دهد و خاک را آلوده می کند.

• حذف علف هرز در تولید محصولات کشاورزی

• کاهش مصرف آب به خصوص در مناطقی که با کم آبی مواجه هستند.

• افزایش ارزش غذایی محصولات هیدروپونیک به روش سنتی.

• تولید میوه و سبزی در مناطق سردسیر و باتلاقی ایران و جهان

• بازآفرینی مناطق کم تر توسعه یافته و مکان های متروکه به منظور احداث گلخانه (روش هلندی)

• کشت گیاهان علوفه ای به صورت متوالی برای واحدهای کوچک دامداری

• کاهش ابتلای گیاهان به بیماری های ارگانیک و انگلی

• کاهش قابل ملاحظه استخدام منابع انسانی و کاهش هزینه های سربار تولید محصولات کشاورزی.

چالش های کشت هیدروپونیک 

مسئله اصلی این است که هزینه‌های اولیه و راه‌اندازی این نوع کشت به نسبت بالا است؛ زیرا تمام سیستم به‌صورت اتوماتیک بوده و به افراد متخصص نیاز دارد. تخصص بالای افراد برای تعیین میزان نور مناسب گیاهان (بعضی از گیاهان نیاز به نور فراوان و بعضی دیگر به نور کمتری نیاز دارند)، نوع نور کاربردی، ترکیب عناصر غذایی مناسب با گیاه و مرحله رشد گیاه، میزان رطوبت مورد نیاز بستر، رطوبت مناسب محیط گلخانه، دمای محیط کاشت و محیط گلخانه و… می‌باشد. لذا هر فرد به تنهایی قادر به راه‌اندازی گلخانه هیدروپونیک نبوده و بایستی هزینه کارشناسی و مدیریت گلخانه تأمین شود؛ از سویی هزینه احداث گلخانه و تجهیزات آن نیز بالاست.اما با توجه به روند رو به رشد این روش با گسترش تجهیزات و دانش متخصصان هزینه های اولیه، رو به بهینه شدن دارند 

فرصت

اگر به دنبال تولید محصولات کشاورزی و کارآفرینی در این عرصه هستید، هیدروپونیک‌ یک روش خلاقانه و مناسب اقلیم کم باران و خشک ایران است..

برای فعالیت در این عرصه، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت صمت  و اتاق های بازرگانی سراسر کشور، مشاوران خوبی در حوزه کسب اطلاعات فنی، انتقال فناوری و جذب سرمایه گذار هستند.

توجه به رشد سریع جمعیت و محدودیت آب و خاک، توسعه روش کشت بدون خاک امری اجتناب ناپذیر خواهد بود. لذا باید به این روش توجه بیشتری نشان داد و تسهیلات بیشتری را در راستای گسترش این نوع کشت قرار داد.

درنهایت می توان از کشت گلخانه‌ای و به‌ویژه کشت هیدروپونیک برای استفاده ازظرفیت تمام اقلیم ها، مقابله با کم‌آبی و افزایش تولید به ازای سطح زیرکشت استفاده بهینه نمود.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

error: Content is protected !!