صنعت بازیافت
در سالهای نهچندان دور، خلاصی از شر زبالههای شهری و صنعتی به یک معضل زیست محیطی تبدیل شده بود، ولی اکنون همین زبالهها در خدمت رشد و توسعۀ کشورها قرار گرفته و با بازیافت آن سالانه میلیاردها دلار ارزش افزوده برای اقتصاد جهان خلق میکند. معضل زباله، جهانی است. در طول دهههای گذشته بسیاری از کشورها نسبت به مضرات این معضل آگاه شده و مدیریت آن را در دستور کار خود قرار دادهاند. این اقدامات نتایج خوبی داشته است و حالا زباله در حکم طلایی است که به منبع درآمد بسیاری از کشورها و حتی خانوادهها تبدیل شده است.
پسماند یعنی چه؟
پسماند یا زباله به مواد جامد، مایع و گاز (غیر از فاضلاب) گفته میشود که بهطور مستقیم یا غیرِمستقیم حاصل فعـالیت انسان بوده و از نظر تولیدکننده زایـد تلقی میگردد.
این تعریف بهصورت کلی در برگیرندۀ همۀ منابع، انواع طبقهبندیها، ترکیب و خصوصیات مواد زاید بوده و به سه دستۀ کلی زبالههای شهری، زبالههای صنعتی و زبالههای خطرناک تقسیم میگردد.
نوع دیگر طبقهبندی شامل ۵ نوع زباله میباشد:
۱٫ پسماندهای عادی
به پسماندهایی گفته میشود که بهصورت معمول از فعالیتهای روزمرۀ انسانها در شهرها، روستاها و خارج از آنها تولید میشود؛ از قبیل زبالههای خانگی و نخالههای ساختمانی.
۲٫ پسماندهای پزشکی
به پسماندهای عفونی و زیانآور ناشی از بیمارستانها، مراکز بهداشتی، درمانی، آزمایشگاههای تخصصی طبی و سایر مراکز مشابه گفته میشود.
۳٫ پسماندهای ویژه
به پسماندهایی گفته میشود که بهدلیل بالا بودن حداقل یکی از خواص خطرناک از قبیل سمی بودن، بیماریزایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و مشابه آن به مراقبت ویژه نیاز داشته باشد.
۴٫ پسماندهای کشاورزی
به پسماندهای ناشی از فعالیتهای تولیدی در بخش کشاورزی گفته میشود از قبیل فضولات، لاشۀ حیوانات، محصولات کشاورزی فاسد یا غیرِ قابلِ مصرف.
۵٫ پسماندهای صنعتی
به پسماندهای ناشی از فعالیتهای صنعتی و معدنی، پسماندهای پالایشگاهی، صنایع گاز، نفت و پتروشیمی و نیروگاهی و امثال آن گفته میشود ازقبیل برادهها، سرریزها و لجنهای صنعتی.
سرانۀ تولید زباله
طبق آمارهای منتشرشده، روزانه بیش از ۵٫۳ میلیون تن زباله در جهان تولید میشود. براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۸ سرانه تولید جهانی زباله در هرروز برابر با ۳۰۰ گرم است. این درحالی است که این رقم برای ایرانیها به بیش از ۷۱۰ گرم و برای تهرانیها ۹۷۰ گرم یعنی ۲٫۵ برابر متوسط جهانی است.
براساس آمار وزارت کشور ایرانیان سالانه بیش از ۲۰ میلیون تن زباله تولید میکنند.
مطالعات کشوری در حوزۀ پسماند که توسط وزارت کشور صورت گرفته، نشان میدهد که در کشور روزانه بیش از ۵۸ هزار تن زباله تولید میشود که از بین ۲۰ درصد، سهم روستاییان و ۸۰ درصد مابقی سهم ساکنان شهرهاست.
تولید سالانه زبالههای شهری ایران بیش از ۱۰ میلیون تن است. متوسط سرانه تولید زبالههای شهری در ایران ۲۴۰ کیلوگرم در سال است. بیشترین تولید سرانه زباله مربوط به پایتخت کشور تهران میشود؛ در این شهر به ازای هر نفر تا ۴۵۰ کیلوگرم زباله شهری در سال تولید میشود.
اما نکته مهم این است که تنها ۲۰ درصد زبالههای تولید شده در کشور براساس آمارهای اعلام شده بازیافت میشوند و مابقی زبالهها دفن شده و یا سوزانده میشوند. براساس این آمارها حدود ۳ میلیون تن زباله در کشور در سال بازیافت شده و حدود ۱۶ میلیون تن از بین برده میشوند؛ زبالههایی که از بین بردن آنها مشکلات زیست محیطی بسیاری نیز به دنبال دارد.
گردش مالی زباله
براساس آمار سازمان بازیافت، روزانه بیش از ۵۸ هزار تن و سالانه بیش از ۲۱ میلیون تن زباله در ایران تولید میشود که ارزش تقریبی هر تن زباله ۴۰۰ هزار تومان است. بررسی گردش مالی این صنعت نشان میدهد که خرید و فروش زباله تنها در تهران ماهانه ۶۰ میلیارد تومان برای متولیان آن گردش مالی به همراه میآورد.براین اساس، گردش مالی بازار زبالۀ ایران به سالانه ۶ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان میرسد.
براساس تازهترین آمارهای اعلام شده، سالانه در جهان حدود ۲ میلیارد تن زباله صنعتی و شهری تولید میشود که ارزش بازار آن از مرحلۀ جمع آوری تا بازیافت، به ۵۰۰ میلیارد دلار میرسد.
این درحالی است که ارزش افزوده بازیافت زباله به اندازهای است که ۱۵ درصد تولید ناخالص داخلی برخی کشورهای صنعتی را شامل میشود.
بازیافت زباله
بازیافت به آمادهسازی مواد برای بهرهوری دوباره گفته میشود. موادی که معمولاً بازیافتپذیر میباشند عبارتند از: آهن آلات، قراضه آهن، پلاستیک، شیشه، کاغذ، مقوا، برخی مواد شیمیایی و آشغال که به کود کمپوست تبدیل میشود.
بازیافت از هدر رفتن منابع سودمند و سرمایههای ملی جلوگیری میکند و مصرف مواد خام و مصرف انرژی را کاهش میدهد. با این کار، تولید گازهای گلخانهای نیز کاهش مییابد. بازیافت، مهمترین مفهوم و ساختار در مدیریت پسماند است
فواید بازیافت زبالهها
بازیافت زبالهها سه فایدۀ مهم برای محیطزیست دارد. ما به کمک بازیافت زباله در مصرف منابع طبیعی صرفهجویی کردهایم؛ زیرا به جای استفاده از مواد خام برای تولید محصولات نو، از مواد بازیافتی استفاده میکنیم.
از دیگر فواید بازیافت، صرفهجویی در مصرف انرژی است. البته برای بازیافت مواد زاید هم نیاز به مقداری انرژی است، اما انرژی لازم برای بازیافت زباله خیلی کمتر از انرژی موردِنیاز برای تولید محصولات جدید از مواد خام است. برای مثال، ساختن آلومینیوم از آلومینیوم بازیافت شده ۹۰ درصد انرژی کمتر از ساختن آن از سنگ معدن نیاز دارد. سومین فایدۀ بازیافت، نیاز به فضای کمتر برای دفن زبالههاست.
تفکیک زباله
یکی از مسائلی که امروز میتواند غیرمستقیم اشتغالزایی و درآمدزایی ایجاد کند، تفکیک زباله است. شاید باور نکنید، اما اینکه به زباله عنوان طلای کثیف اطلاق میشود، کاملاً درست است؛ چون تقریباً بیشتر از ۹۰ درصد زبالهها یقیناً بازیافت شدنیاند. زبالههای فلزی در کورههای ذوب فلزات، کاغذها و مقواها و جلوگیری از قطع درختان، پلاستیکها در کارخانهها تولید فرآوردههای پلاستیک و لاستیکی، و زبالههای تر هم بهعنوان کودهای طبیعی بدون مواد شیمیایی و کاملاً ارگانیک بازیافتپذیراند. اما مسئلۀ اصلی درموردِ تفکیک زباله این است که چون تفکیک زباله فرآیند بسیار سخت و پرهزینهای است و جدا از هزینههای گزاف، امکانات زیادی میطلبد، با تفکیک زبالهها از مبدأ، با اندکی توجه مردم، این معضل ناشی از انباشت زبالهها و بخشی از معضل اشتغال میتواند حل شود.
مهمترین روشهای دفع زباله
دفع پسماند، آخرین مرحله از فرآیند مدیریت پسماند است. بعد از جمعآوری، انتقال، پردازش و بازیافت، دفع پسماند با روشهایی از قبیل دفن، سوزاندن، دپو روباز و … انجام میشود.
میانگین درصد بازیافت زباله و تولید کمپوست در جهان حدود ۱۹ درصد است و در مقیاس جهانی بهطور میانگین حدود ۳۷ درصد دفن زباله، ۳۱ درصد دپوی روباز و ۱۱ درصد زبالهسوزی انجام میشود. دپوی روباز زباله بدترین روش دفع زباله محسوب میشود که این میزان در کشورهای کم درآمد حدود ۹۳ درصد و در کشورهای با درآمد بالا حدود ۲ درصد اتفاق میافتد.
سخن آخر
با توجه به تفکیک ۱۰ درصدی زبالهها از مبدأ، اگر زبالههای خود را درست تفکیک کنیم. محصولاتی که از منازل بیرون گذاشته میشوند، میتوانند مستقیماً در کارخانهها مصرف شوند. دقیقاً مانند این است که هر منزل، معدنی برای تولیدکنندگان به شمار میرود. زمینهای وسیعی که در شهرهای مختلف برای دفن زباله در نظر گرفته میشوند، آزاد شده و در کنار آن واحدهای بازیافت به نسبت برگشت ضایعات به چرخۀ صنعت به وجود میآید؛ همچنین، اشتغالزایی ایجاد شده و ثروت ملی به خزانۀ مملکت بازگردانده میشود.
