روستاها؛ گوهرهای پنهانِ گردشگری
سیداحمد حسینی / از روستاها بهعنوان گنجینهها یا گوهرهای پنهان گردشگری در جهان یاد میشود. گردشگری روستایی تا آن اندازه در دنیا اهمیت پیدا کرده که توسعه آن در اولویت سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) قرار گرفته. دبیركل سازمان جهانی گردشگری، سال گذشته در حاشیه چهلمین اجلاس جهانی گردشگری كه در همدان برگزار شد، چنین گفته بود: «توسعه روستاهای گردشگری، زمینهای برای كسب تجربههای جدید از فرهنگ قومیتها و اقوام مختلف و از اولویتهای اصلی این سازمان بینالمللی است. این موضوع میتواند زمینهای برای آشنایی با خانههای سنتی، فرهنگ و غذاهای سنتی و از همه مهمتر، ایجاد فرصتهای شغلی فراهم كند. برای هر كشور، معرفی گردشگری منطقهای و روستایی اهمیت بالایی دارد. برای تحقق این مهم، باید دورههای آموزشی برای افراد بومی برگزار شود. در همین چارچوب، طی یك یا دوسال آینده، برنامهای برای معرفی ظرفیتهای گردشگری روستایی و منطقهای پیشبینی شده است. كشورها میتوانند با بهاشتراك گذاشتن ظرفیتهای گردشگری روستایی به رقابت پرداخته و گردشگری روستایی را آموزش داده و تقویت كنند.»
گردشگری روستایی چیست؟
«گردشگری روستایی» (Rural Tourism) را در تعریفی ساده، میتوان حرکت مردم از محل زندگی عادی خود به مناطق روستایی، برای حداقل مدتزمان بیستوچهار ساعت یا خیلی بیشتر، با هدف صرف اوقات فراغت و لذت بردن، معرفی کرد. البته، مفهوم گردشگری روستایی همواره در معرض تفسیرهای مختلفی قرار داشته است. برخی گردشگری روستایی را با تعطیلات کشور مرتبط میدانند که در آن، گردشگر بخش عمدهای از دوره تعطیلات خود را صرف انجام فعالیتهای تفریحی در یک محیط روستایی، در مزرعه، خانه یا مناطق اطراف آن میکند.
سازمان بینالمللی همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) میگوید که گردشگری روستایی این ویژگیها را داراست:
از لحاظ عملکردی، براساس ویژگیهای خاص جهان روستایی است؛ بنگاههای کوچک، فضای آزاد، تماس با طبیعت و جهان طبیعی، میراث فرهنگی، جوامع سنتی و شیوههای سنتی./ از نظر ساختمان و در زمینه سکونتگاه، در مقیاس روستایی است؛ یعنی در مقیاس کوچک./ از لحاظ شخصیتی، بهکندی و ارگانیک رشد میکند و با خانوادههای محلی در ارتباط است./ پایدار است؛ به این معنا که توسعه آن باید به حفظ شخصیت ویژه روستایی یک منطقه کمک کند؛ توسعه آن باید پایداری در استفاده از منابع باشد./ در انواع مختلفش، نمایانگر الگوی پیچیده محیط روستا، اقتصاد و تاریخ آن منطقه است.
گونههای گردشگری روستایی
هر نوع گردشگری که زندگی، هنر، فرهنگ و میراث روستایی را در مناطق روستایی به نمایش بگذارد و از این طریق، از نظر اقتصادی و اجتماعی به نفع جامعه محلی باشد و همچنین از راه تعامل بین گردشگران و افراد محلی، به تجربهای غنیتر در گردشگری بینجامد، میتواند بهعنوان «گردشگری روستایی» نامیده شود. در مباحث جهانگردی، اصطلاحات گوناگونی برای توصیف فعالیتهای گردشگری در مناطق روستایی بهکار میرود: اگروتوریسم (گردشگری کشاورزی)، گردشگری مزرعه، گردشگری نرم، گردشگری جایگزین، اکوگردشگری و چند مورد دیگر که در کشورهای مختلف، معناهای متفاوتی دارند.
اگروتوریسم: این بخش، شامل اقامت در محیط کشاورزی، بازدید، آموزش دیدن، وعدههای غذایی، فعالیتهای تفریحی و فروش کالاهای کشاورزی یا صنایع دستی میتواند باشد.
گردشگری در مزرعه: گردشگری همراه با ماندن در محل اسکان در مزرعه و جستوجو و تجربهکردن در زمینه مزرعه و تفریح در آن فضاست.
گردشگری بیابان و جنگل: گردشگری بیابان و گردشگری جنگلی، شامل فعالیتهای مختلف گردشگری، ازجمله عکاسی از حیات وحش، سافاری وحشگشت/ سفری با هدف تهیه فیلم و عکس از جانوران بزرگجثه حیات وحش)، تماشای پرندگان، پیادهروی و… است.
گردشگری سبز: گردشگری سبز، شکل مهمی از گردشگری روستایی است. جهانگردی سبز بهعنوان رویکردی برای توسعه گردشگری به تصویر کشیده شده است که در پی ایجاد همافزایی با محیط طبیعی و اجتماعی است.
اکوتوریسم: نوعی از گردشگری طبیعت (سفر به مناطق طبیعی و غیرقابل سکونت) است که با ارتقای حفاظت از محیط زیست و منافع مستقیم جوامع و فرهنگهای محلی، پیوند دارد. این نوع گردشگری، همراه با فراهم کردن تجربهای مثبت و آموزشی برای گردشگران است.
فعالیتهای گردشگری روستایی
بررسیهای گوناگون نشان میدهد که گردشگری در مناطق روستایی ۱۰ تا ۲۰درصد از کل فعالیتهای گردشگری را شکل میدهد. نتایج یک نظرسنجی از Eurobarometer نشان میدهد که ۲۳درصد از اروپاییها در تعطیلات سالانه، روستاها یا مناطق روستایی را بهعنوان مقصد انتخاب میکنند.
فعالیتهای فرهنگی و مبتنی بر طبیعتِ گوناگونی را میتوان در مناطق روستایی شکل داد. روستاها غالباً از فضای مناسبی برای اهداف تفریحی برخوردارند. مجموعهای از فعالیتهای گردشگری و تفریحی در روستاها و حومه شهرها یافت میشود که ما میتوانیم این فعالیتها را براساس ماهیت آنها دستهبندی کنیم. انواع فعالیتهای گردشگری روستایی به این شرح است: گشتوگذار، فعالیتهای فرهنگی، فعالیتهای مرتبط با آب، فعالیتهای مرتبط با سلامت، فعالیتهای ورزشی، فعالیتهای مرتبط با تجارت، و… یک تور در گردشگری روستایی میتواند شامل فعالیتهای مختلف گردشگری از قبیل پیادهروی، اسبسواری، کاروانهای روستایی، تور موتوری، دوچرخهسواری، تعطیلات ماجراجویی یا تعطیلات بیابان باشد.
اهمیت و مزایای گردشگری روستایی
گردشگری روستایی، شکل مهمی از گردشگری است که نقش مهمی را در کشورها ایفا میکند و به مناطق روستایی هم سود زیادی میرساند. هنگامی که گردشگران به مناطق روستایی سفر میکنند، از اقتصاد محلی حمایت میکنند و به طرق مختلف به آن کمک میکنند. از این رهگذر است که گردشگری روستایی، به توسعه مناطق روستایی و بالا رفتن استانداردهای زندگی جوامع میزبان کمک میکند. فواید و اثرات گردشگری روستایی را میتوان به شرح زیر فهرست کرد:
منبعی برای کسب درآمد و اشتغال جدید در مناطق روستایی فراهم میکند./ به توسعه زیرساختها در مناطق روستایی کمک میکند./ به قدرت اجتماعی جامعه محلی، یاری میرساند./ موجب زندهنگهداشتن فرهنگ محلی و ترویج آن میشود./ حس غرور، عزت نفس و هویت محلی را تقویت میکند./ سطح زندگی جامعه محلی را افزایش میدهد./ به نوسازی و استفاده مجدد از ویژگیهای مغفولمانده روستا کمک میکند./ فرصتهایی را برای حفظ جمعیت در مناطق روستایی فراهم میکند و به محرومیتزدایی میانجامد.
نمونه: گردشگری روستایی در فرانسه
کشور فرانسه همواره جزو مقصدهای اصلی گردشگری در جهان قرار داشته است. صنعت گردشگری فرانسه با درآمد سالیانه چندین میلیارد دلاری در اقتصاد فرانسه نقش ایفا کرده است. براساس مطالعات انجامشده، مقصد بیشتر گردشگران فرانسه، شهر پاریس بوده و موزه لوور، برج ایفل و کاخ ورسای، سه مقصد اصلی گردشگران پایتخت فرانسه بهشمار میروند. اما فرانسه از «گردشگری روستایی» نیز غافل نبوده است و همواره درصد قابل توجهی از جمعیت چندده میلیون گردشگری که به فرانسه سفر کرده، به مناطق روستایی این کشور حاصلخیز نیز رفته است. «کاترین داشپر»، استاد دانشگاه لیدز بکت، در کتاب «گردشگری روستایی؛ چشماندازهای بینالمللی» که در سال ۲۰۱۵ میلادی توسط نشریه کمبریج منتشر شد، صنعت گردشگری فرانسه را در سالهای اخیر روبهرشد معرفی کرده بود. او همچنین معتقد است که شمار زیادی از خود فرانسویها، گشتوگذار در داخل کشورشان را به مسافرتهای خارج از کشور ترجیح میدهند.
گشتوگذار در دهکدههای فرانسه، فقط از طریق تبلیغات اینترنتی نیست. رمانهای فرانسوی که فضای برخی از آنها در مکانهایی بیرون از شهرهای رمانتیک فرانسه تصویر شده، در جذب خوانندگان برای سفر به این مراکز روستایی و دهکدهای تاثیرگذار بوده است. همچنین، به تصویر کشیدن چشماندازهای جذاب از مناطق روستایی در محصولات هنری، مانند نقاشی و سایر هنرهای زیبا توسط هنرمندان فرانسوی، نقش مضاعفی در ترغیب گردشگران به بازدید از مناطق روستایی فرانسه ایفا کرده است.
یک انجمن به نام «انجمن زیباترین دهکدههای فرانسه» نیز در این کشور شکل گرفته که خلق مکانهای رویایی، ماموریت اصلی آن بهشمار میرود. در این انجمن، اطلاعات گستردهای درباره ظرفیتهای گردشگری روستایی در زیباترین مناطق فرانسه در اختیار گردشگران بینالمللی به زبانهای مختلف قرار داده شده است. در پرتال این انجمن، همه خدماتی که گردشگران بینالمللی در بازدید از مناطق روستایی فرانسه در اقصینقاط کشور میتوانند در اختیار داشته باشند، بهطور مصور و چندرسانهای معرفی شده است.
ایده تشکیل انجمنی برای جمعآوری زیباترین روستاهای فرانسه، در سال ۱۹۸۲ در کولونژلاروژ متولد شد. رئیس این روستا بعد از دیدن کتاب ریدرز دایجست با عنوان «زیباترین روستاهای فرانسه»، به فکر تشکیل یک انجمن برای جمعآوری روستاهای زیبا افتاد بهطوریکه آنها بهتر بتوانند فعالیت گردشگری انجام دهند و از شهرت بیشتری بهرهمند شوند. او نامهای به مسئولان دیگر روستاهای مشخصشده در کتاب نوشت و از ۶۶ روستا پاسخ مثبت دریافت کرد. این انجمن بهطور رسمی در ۶ مارس ۱۹۸۲ در سلرز کانتال ایجاد شد.
روستاهای فرانسه با این انجمن و برچسب آن، یک موفقیت بزرگ را تجربه کردهاند. بسیاری از برچسبهای دیگر با معیارهای متفاوت در فرانسه وجود دارد، اما زیباترین روستاهای فرانسه معتبرترین و محبوبترین آنها باقی ماندهاست. از سال ۲۰۰۰ تاکنون، رئیس «انجمن زیباترین دهکدههای فرانسه» یک کرسی در شورای ملی گردشگری فرانسه دارد.
این انجمن برای کمک به روستاها در جهت افزایش ظرفیتهای گردشگری بنیانگذاری شدهاست. بهطور خاص این انجمن بر روی روستاهایی تمرکز دارد که براساس استراتژیهای گردشگری ملی و منطقهای، کمتر مورد توجه قرار گرفتهاند. این انجمن برای بهبود زندگی در روستا بر بازگرداندن فعالیتهای اقتصادی به روستاها تأکید دارد. بیشتر روستاهای انتخابشده، در مناطقی هستند که تا حد زیادی از نبود پروازهای روستایی رنج میبرند. زمانیکه بسیاری از خانههای روستا خرابه یا توسط خارجیها یا فرانسویهای مقیم شهرهای دیگر به خانههای تعطیلات تبدیل شود، در نگاه واقعگرایانه روستا مرده دیده میشود. انجمن اقدام به ترویج موزههای طبیعی یا موزه-روستاها نمیکند. یکی از اصول اصلی انجمن، حفاظت از میراث تاریخی و فرهنگی است. روستاهای انتخابشده باید یک استراتژی واقعی برای حفظ و ترویج میراث خود داشته باشند. انجمن، گردشگری سازگار با محیطزیست را تشویق میکند؛ مثلاً تشویق خیاطی محلی بهجای تشویق کسب درآمد از گردشگر عبوری.
بیش از ۳۲هزار دهکده در فرانسه قرار دارد که این انجمن، با خلاقیتهای گوناگون، میکوشد تا درصدی از دهها میلیون گردشگر سالانه را که به موزه لوور و برج ایفل و کاخ ورسای و والتدیسنی میروند، به این مناطق گردشگری نیز بکشاند و از این راه، توسعه گردشگری روستایی و اقتصاد روستاهای فرانسه را نیز سبب شود. ۱۵۳ روستای زیبایی که این انجمن بهعنوان مقصدهای گردشگری نمونه روستایی در فرانسه در اختیار گردشگران قرار داده، خود تبلیغ غیرمستقیمی برای تهییج گردشگران به حضور در مناطق روستاییِ یکی از مقاصد گردشگری اروپا و جهان بهشمار میرود.
یک روستا: اینهوا
به عنوان نمونه، یکی از روستاهایی که به عضویت «انجمن زیباترین دهکدههای فرانسه» درآمده و توسط این انجمن معرفی میشود، روستای اینهوا (Ainhoa) است. در صفحه ویژه این روستا در وبسایت انجمن، اطلاعات مفید و جذابی درباره آن دیده میشود و همچنین کاربر میتواند با دیدن عکس و فیلم، با روستا بیشتر آشنا و برای سفر به آن ترغیب شود.
و اما گردشگری روستایی در ایران
اگرچه در کشور ما نیز فعالیتهایی در زمینه گردشگری روستایی انجام شده و ترویج ایجاد اقامتگاههای بومگردی، از این قبیل فعالیتهاست، اما با توجه به ظرفیتهای فراوانی که در کشور پهناور ما با تنوع اقلیمی شگفتانگیز وجود دارد، هنوز راه درازی در این زمینه در پیش است. شناسایی درست و دقیق روستاهای هدف گردشگری و معرفی ظرفیتهای آنها در این زمینه، یکی از اقداماتی است که باید توسط دولت و بخش خصوصی دنبال شود. تشکیل انجمنهایی از قبیل «انجمن زیباترین دهکدههای فرانسه»، در ایران هم میتواند برای توسعه گردشگری روستایی موثر واقع شود.
وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، اوایل مهرماه امسال در همایش فعالان و سرمایهگذاران حوزههای میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفته بود: «اگر بهدنبال پیشرفت و توسعه جوامع شهری و روستایی هستیم، راه آن گردشگری است که از این طریق، جوامع دارای نشاط و همه مردم از آن بهرهمند میشوند و به همین دلیل گردشگری در صدر برنامههای همه کشورها قرار دارد.»
«علیاصغر مونسان» افزوده بود: «گردشگری مزیت کشور ماست که روند پرشتابی در این حوزه آغاز و در دولت تدبیر و امید کارهای خوبی انجام شده؛ بهنحویکه ۲۰۰هزار میلیارد تومان سرمایهگذاری در حوزه گردشگری در حال شکل گرفتن است.»
امیدواریم با برنامهریزیهای درست و بهرهگیری از نظرات صاحبنظران و کارشناسان، این سرمایهگذاریها به رونق گردشگری در کشور ما بینجامد.
منابع خارجی:
tourismnotes.com
les-plus-beaux-villages-de-france.org
مطالب مرتبط
گردشگری سلامت
28 فروردین 1400فناوری در خدمت گردشگری
28 فروردین 1400بازاریابی خلاق
23 فروردین 1400معرفی کارآفرین جادویی از جنس کویر
22 فروردین 1400جاذبه های بکر ایران زمین
14 فروردین 1400شباهتهای جاذبههای ایران با سایر نقاط دنیا
28 آبان 1399