صنعت کشاورزی، نمود توسعه پایدار
کشاورزی، نمود توسعه پایدار
ثروتآفرینی / «صنعت کشاورزی»، علاوه بر اینکه دولتها به چشم صنعتی واجب و بنیادی برای توسعه پایدار به آن نگاه میکنند، در بازار جهانی امروز از موقعیت خوبی برای درآمدزایی برخوردار است. با توجه به تنوع آبوهوایی و اقلیمی در ایران که امکان تولید انواع مواد غذایی را فراهم میآورد، موقعیت جغرافیایی کشور بهگونهای است که صنعت غذایی ایران بهراحتی میتواند با برنامهریزی بلندمدت در بازار مواد غذایی کشورهای منطقه، از جایگاه مناسبی برخوردار باشد. اما ساختار کهنه و قدیمی کشاورزی در ایران و همچنین تجهیزات و تکنولوژی فرسوده، باعث شده که کشاورزی ایران علیرغم ظرفیتهای بالا نتواند آنگونه که باید توسعه پیدا کند. بهعنوان نمونه، فروش زعفران ایرانی با برند کشورهای دیگر در بازارهای جهانی را میتوان یکی از نتایج این غفلت بهشمار آورد.
ایرانیان از دیرباز در شرایط مختلف آبوهوایی به طراحیهای متفاوت کشاورزی دست زدند که ساختار قنات در مناطق کویری و دیمی در مناطق کوهستانی را میتوان جزو این دستاوردها بهشمار آورد. ولی در سالهای اخیر که این ظرفیت نادیده گرفته شده، متاسفانه علاوه بر کاهش کیفیت محصولات، کشاورزان عمده سنتی نیز از بازار حذف شدهاند و این صنعت به سمت وارداتمحوری سوق پیدا کرده است. این در حالی است که بخشی از بخش خصوصی کشور که در صنایع غذایی فعالیت میکنند، اذعان دارند که با توجه به ظرفیتهای آبوهوایی و پهناوری ایران، میتوان روی صنعت کشاوری بهعنوان یکی از پردرآمدترین صنایع تکیه کرد. مخصوصاً در شرایطی که دولت درگیر تدوین طرحهای اقتصادی با محوریت فاصلهگیری از اقتصاد نفتی است، میتوان روی صنعت غذایی و کشاورزی بهعنوان معیار توسعه پایدار حساب ویژهای باز کرد؛ چراکه ایران در تولید ۲۵ محصول مقام اول تا دهم را در دنیا به خود اختصاص داده، اما هنوز جایگاه خود را در زمینه صادرات پیدا نکرده است.
مزیت بالای کشاوری در ایران
ایرانیان از دیرباز در شرایط مختلف آبوهوایی به طراحیهای متفاوت کشاورزی دست زدند که ساختار قنات در مناطق کویری و دیمی در مناطق کوهستانی را میتوان جزو این دستاوردها بهشمار آورد. ولی در سالهای اخیر که این ظرفیت نادیده گرفته شده، متاسفانه علاوه بر کاهش کیفیت محصولات، کشاورزان عمده سنتی نیز از بازار حذف شدهاند و این صنعت به سمت وارداتمحوری سوق پیدا کرده است. این در حالی است که بخشی از بخش خصوصی کشور که در صنایع غذایی فعالیت میکنند، اذعان دارند که با توجه به ظرفیتهای آبوهوایی و پهناوری ایران، میتوان روی صنعت کشاوری بهعنوان یکی از پردرآمدترین صنایع تکیه کرد. مخصوصاً در شرایطی که دولت درگیر تدوین طرحهای اقتصادی با محوریت فاصلهگیری از اقتصاد نفتی است، میتوان روی صنعت غذایی و کشاورزی بهعنوان معیار توسعه پایدار حساب ویژهای باز کرد؛ چراکه ایران در تولید ۲۵ محصول مقام اول تا دهم را در دنیا به خود اختصاص داده، اما هنوز جایگاه خود را در زمینه صادرات پیدا نکرده است.
ایران در حوزه کشاورزی، از مزیتهای نسبی بالایی برای صادرات برخوردار است. به گفته کارشناسان، در این بخش جدا از داشتن مزیت نسبی و طبیعی، میتوان مزیت رقابتی نیز ایجاد کرد و با بهرهگیری از ماشینآلات و تجهیزات مدرن، ضمن افزایش تولید و کاهش هزینهها، قدرت رقابتی تولیدکنندگان داخلی در بازارهای بینالمللی را ارتقا بخشید.
البته، ورود تکنولوژی روز دنیا به عرصههای کشاورزی، نیازمند سرمایهگذاری است و برنامهریزیها و سیاستگذاریها در کشور باید به نحوی باشد که تولیدکنندگان داخلی بتوانند محصولات کشاورزی را با هزینه پایین تولید و با قیمت رقابتی در بازارهای مصرف داخلی و خارجی عرضه کنند.
توسعه صادرات محصولات کشاورزی، مستلزم شناسایی محصولات مزیتدار، تعیین بازارهای هدف صادراتی، تولید کیفی و رقابتی، بستهبندی مناسب، بازاریابی علمی، حملونقل ارزان و مصادیقی از این نوع است.
لزوم بازتعریف و افزایش توان بخش خصوصی
«علی شریعتی»، رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع وابسته اتاق ایران، درخصوص اهمیت صنعت کشاورزی در ساختار اقتصادی، به «ثروتآفرینی» گفت: «بعضی از تفکرات مبنی بر عدم توسعه بخش کشاورزی بهدلیل کمبود آب و بازدهی پایین در میان برخی از سرمایهگذاران وجود دارد که غلط است؛ چراکه این صنعت یکی از شاخصهای توسعه پایدار کشورهای مختلف است.»
او افزود: «صنعت کشاورزی بهعنوان بخشی که امنیت غذایی جامعه و کشور به آن وابسته است، فارغ از صادراتمحور و وارداتمحور بودن ساختار صنایع غذایی، از اهمیت زیادی در طرحهای توسعهای دولتها برخوردار است؛ چراکه عملاً با توسعه بخش کشاورزی، بهرهوری در سایر بخشها نیز افزایش پیدا میکند.»
شریعتی با بیان اینکه کشاورزی میتواند محور توسعه اشتغال در کشور باشد، گفت: «ایران بهدلیل داشتن اقلیمهای مختلف و خاک حاصلخیز در بخش کشاورزی، ظرفیت بالایی برای اجرای واحدهای خرد و کلان تولیدی دارد و هماکنون نیز ایران در تولید محصولات باغی، جایگاه قابل قبولی در بازارهای جهانی دارد.»
او افزود: «ایران در تولید محصولات باغی رتبه ۸ تا ۱۰ جهان را به خود اختصاص داده است و در تولید بعضی از میوهها همچون انار شناختهشده است.»
این فعال حوزه کشاورزی با مرور سهم بخش کشاورزی از اشتغال گفت: «بخش کشاورزی نزدیک به ۵۰درصد در اشتغال روستایی سهم دارد که متاسفانه در سالهای اخیر بهدلیل عدم مدیریت برنامههای توسعهای صنعت کشاورزی با کاهش روبهرو شده است.»
شریعتی ادامه داد: «رتبه ایران از آن جهت حائز اهمیت است که با وجود ساختار و تجهیزات فرسوده کشاورزی ایران، با کشورهای پیشرویی همچون ترکیه، برزیل و چین در حال رقابت است؛ کشورهایی که با تبیین برنامههای مدون در قالب زمانبندیهای میانمدت و بلندمدت توانستهاند نتایج قابل قبولی از این صنعت بهدست آورند.»
وی افزود: «همه این شواهد حاکی از آن است که میتوان با مکانیزهتر کردن و علمی کردن کشاورزی ایران، هم باعث افزایش تولید و هم باعث افزایش اشتغال در این زمینه شد.»
براساس آمارها، حدود ۱۱درصد از اراضی کشاورزی ایران را باغها تشکیل میدهند که از این میزان یکدرصد به صورت دیمی و ۱۰درصد آبی هستند. از ۸۹درصد باقیمانده اراضی کشاورزی که زمینهای زراعی هستند نیز ۴۶درصد به صورت دیم و ۳۶درصد به صورت آبی استفاده میشود.
آمار صادرات محصولات کشاورزی
آمارهای تجارت خارجی گمرک ایران نشان میدهد تا ۱۱ماهه سال ۱۳۹۷ معادل ۱۹۵هزار و ۶۹۲ تن سیبزمینی از گمرکهای ایران خارج شده است. ارزش این حجم، ۲۰۲ میلیون و ۹۱۳هزار دلار، معادل ۱۳۲۶ میلیارد تومان بوده است.
همچنین، میزان صادرات بادمجان در این مدت حدود ۱۴۰هزار و ۸۴۱ تن، معادل ۴۹ میلیون و ۳۶ هزار دلار، برابر با ۳۸۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان بوده است.
صادرات گوجهفرنگی تازه یا سردکرده نیز در همین مدت ۵۷۲هزار و ۸۵۵ تن بوده که معادل ۲۴۴ میلیون دلار به ارزش ریالی ۱۳۶۹ میلیارد و ۶۳۰ میلیون تومان است.
همچنین، صادرات گروه کالایی «پیاز و موسیر» که در ماههای بعد از عید دچار افزایش قیمت در بازار شد، تا پایان بهمنماه سال گذشته معادل ۱۲۴ میلیون دلار و به میزان ۳۴۲هزار و ۶۷۱ تن بوده است.
کوچک بودن رقم صادراتی این اقلام، زمانی برجسته میشود که آن را با هزینهای که بابت واردات موز انجام شده، مقایسه کنیم. براساس آمارهای واردات گمرک ایران، این رقم تا پایان بهمنماه سال گذشته ۳۹۰هزار و ۲۷۸ تن، معادل ۱۳۶۶ میلیارد و ۶۱۸ میلیون تومان و به ارزش دلاری ۳۲۶ میلیون و ۷۸۳ هزار دلار بوده است.
همچنین، به گزارش مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، در دوازدهماهه سال ۱۳۹۷، مقدار صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ۶میلیون و ۹۵۶هزار تن به ارزش ۶میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار بوده که از نظر وزن ۵٫۹ درصد و ازنظر ارزش ۱۴٫۴ درصد کل صادرات کالاهای غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است. ارزش صادرات دوازدهماهه نخست سال ۹۷ نسبت به گزارش سالانه سال قبل ۵٫۷ درصد کاهش داشته و در مقایسه با متوسط سالهای برنامه پنجم نیز ۳٫۸ درصد کاهش دارد. اقلام عمده صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی شامل انواع میوههای درختی به ارزش یک میلیارد و ۴۵۹ میلیون دلار با سهم ۳۱ درصد، انواع سبزیجات و محصولات جالیزی به ارزش یک میلیارد و ۲۰۸ میلیون دلار با سهم ۲۵٫۷ درصد، شیر و فرآوردههای آن به ارزش ۶۰۴٫۷ میلیون دلار با سهم ۱۲٫۹ درصد، زعفران ۳۵۱٫۵ میلیون دلار با سهم ۷٫۴ درصد و ماهی و میگو به ارزش ۳۱۳٫۷ میلیون دلار با سهم ۶٫۷ درصد از کل ارزش صادرات محصولات کشاورزی بوده است.
عمدهترین مقاصد صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی (از نظر ارزش)، کشورهای عراق، افغانستان، امارات متحده عربی، پاکستان، فدراسیون روسیه، هند، ترکیه، ویتنام، ترکمنستان و آلمان بوده که سهم آنها به ترتیب ۵/۳۹، ۶/۱۲، ۵/۷، ۸/۶، ۲/۳، ۸/۲، ۴/۲، ۳/۲، ۳/۲ و ۱/۲ درصد بوده است و درمجموع حدود ۸۲درصد کل ارزش صادرات بخش کشاورزی کشورمان را به خود اختصاص دادهاند.
متوسط قیمت هر تن کالاهای صادراتی بخش کشاورزی ۹۴۱ دلار بوده که در مقایسه با متوسط قیمت هر تن کالاهای صادراتی غیرنفتی کشور (۳۸۴ دلار)، ۱۴۵درصد بیشتر است. همچنین، متوسط ارزش گمرکی هر دلار محصولات کشاورزی و صنایع غذایی صادراتی در ۹ماهه سال ۹۷، بالغ بر ۴۹هزار و ۸۵۴ ریال و متوسط کل صادرات غیرنفتی کشور ۴۸هزار و ۴۹۵ ریال بوده است.
مطالب مرتبط
مروری بر ظرفیت های استان خوزستان
30 آبان 1401اقتصاد در عصر دیجیتال
29 آبان 1401استراتژی تولید بدون کارخانه
17 آبان 1401گیاهان دارویی
28 فروردین 1400کشاورزی ارگانیک
28 فروردین 1400صنعت بازیافت
23 فروردین 1400