فرصت از دست نرفته
گردشگری
ثروت‌آفرینی / «صنعت گردشگری» به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین حوزه‌های کسب‌وکار در سال ۲۰۱۸ درمجموع حدود ۱۰٫۴درصد از تولید ناخالص داخلی و ۱۰درصد از کل اشتغال دنیا را به خود اختصاص داد. وجود این ارقام در بخش گردشگری، در جهانی که برنامه‌های سیاسی کشورها به میزان قابل توجهی از حرکت‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی آن‌ها تاثیر می‌گیرد، امر کم‌اهمیتی نیست.
براساس آمارهای بین‌المللی، سهم صنعت گردشگری از تولید ناخالص جهان ۳٫۲درصد و سهم آن در بخش اشتغال ۳٫۸درصد است؛ درحالی‌که صنعت گردشگری در اقتصاد نفت‌محور ایران، همچنان با مشکلات عدیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کند و ظرفیت‌های بالقوه آن مورد غفلت قرار گرفته است. بسیاری از کشورهای منطقه، با وجود این‌که از تنوع آب‌وهوایی و اقلیمی ایران برخوردار نیستند، با سرمایه حاصل از فروش نفت تحولات قابل توجهی در صنعت گردشگری ایجاد کردند که کشورهای حوزه خلیج‌فارس نمونه بارزی از این پدیده هستند. در کنار امارات متحده عربی از کشورهای عربی خاورمیانه، ترکیه و گرجستان نیز در این صنعت توانسته‌اند درآمد قابل توجهی از صنعت گردشگری نصیب خود کنند. سهم صنعت گردشگری از تولید ناخالص سه کشور ترکیه، امارات متحده عربی و گرجستان در سال ۲۰۱۸ به ترتیب ۱۵درصد، ۵٫۵درصد و ۱۰٫۱درصد بوده؛ درحالی‌که سهم این صنعت در ایران معادل تنها ۲٫۵درصد است.
البته، ایران به‌دلیل تنوع اقلیمی سرزمینی و آب‌وهوایی و همچنین پیشینه تاریخی، همیشه در صدر علاقه توریست‌های بین‌المللی بوده است اما معمولاً به‌دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب و همچنین مناسبات سیاسی منطقه، نتوانسته جایگاه واقعی خود را در دنیا پیدا کند. مناطق بکر ایران در کنار دو نوار ساحلی و جنوبی که بیش از ۲۵۰۰ متر طول دارد و تنوع اقلیمی و فرهنگی ایران، از بزرگ‌ترین ظرفیت‌های این صنعت در کشور است که با توجه به شرایط کنونی و تبیین سیاست فاصله‌گیری از اقتصاد نفت‌محور، می‌توان از آن‌ها به‌عنوان یک فرصت استفاده کرد.
کارشناسان اقتصادی معتقدند وقتی کشورهایی همچون فرانسه، ایتالیا، ایالات‌متحده، اسپانیا، چین، بریتانیا، آلمان و ترکیه، جزو پربازدیدترین کشورها از جهت گردشگری هستند و سالانه بیش از ۸۵۰ میلیون جهانگرد در دنیا سفر می‌کنند، ایران ظرفیت بالایی برای اجرای برنامه‌های توسعه‌ای در صنعت گردشگری دارد.
گردشگری و اقتصاد
صنعت گردشگری در دنیا به ابزاری برای رشد اقتصادی، فقرزدایی و تامین امنیت غذایی تبدیل شده است چراکه بعد از تولیدات کارخانه‌ای، با سهم ۳٫۹درصدی در جایگاه دوم رشد تولید ناخالص جهانی ایستاده است. آمارهای ۲۵ساله شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) حاکی از آن است که با وجود شوک‌های غیرقابل پیش‌بینی و روزافزون ناشی از تروریسم جهانی، تحولات سیاسی، بلایای طبیعی و بیمارهای فراگیر، نمودار تاثیرات اقتصادی و اشتغال‌زایی این صنعت روند صعودی را طی کرده است. براساس آمار منتشرشده از سوی شورای جهانی سفر و گردشگری در سال ۲۰۱۹ سهم مستقیم سفر و گردشگری از تولید ناخالص داخلی جهان در سال ۲۰۱۸ بالغ‌بر دو میلیارد و ۷۵۱ میلیون دلار و معادل ۳٫۲درصد از مجموع تولید ناخالص داخلی جهان بوده است. همچنین، پیش‌بینی می‌شود که این آمار برای سال ۲۰۱۹ به ۲۸۹۳ میلیارد دلار و برای سال ۲۰۲۵ به ۴۳۴۶ میلیارد دلار افزایش یابد و به ترتیب به سهمی معادل ۳٫۳ و ۳٫۴ درصد از کل GDP دنیا برسد. همچنین، سفر و گردشگری در این سال به صورت مستقیم ۱۲۳ میلیون شغل جدید (۳٫۸درصد از مجموع اشتغال در دنیا) ایجاد کرده و انتظار میرود در سال ۲۰۲۵ این عدد به ۱۴۲ میلیون شغل (۴٫۱درصد از کل اشتغال دنیا) برسد.
ایران، رتبه نوزدهم سند چشم‌انداز گردشگری
سهم مستقیم گردشگری ایران از تولید ناخالص ملی ۱۰٫۷میلیارد دلار معادل ۲٫۵درصد از تولید ناخالص داخلی کل کشور بوده و پیش‌بینی می‌شود در سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۵ نیز بدون تغییر بماند. براساس آمار رقابت‌پذیری سفر و گردشگری در سال ۲۰۱۷، فرانسه پذیرای حدود ۸۴ میلیون بازدیدکننده بوده؛ درحالی‌که که در این سال تنها حدود ۵ میلیون گردشگر به ایران مسافرت کرده‌اند. در همین سال، این صنعت در ایجاد شغل سهم ۱٫۹درصدی معادل ۴۶۸هزار شغل داشته است که پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۵ در نهایت به ۲درصد معادل ۵۰۵هزار شغل برسد. جایگاه صنعت گردشگری ایران در جهان، از موقعیت قابل قبولی برخوردار نیست چراکه آمارها ایران را در بررسی ۲۳ کشور در سند چشم‌انداز، در رتبه ۱۹ قرار داده‌اند.
البته بررسی‌ها نشان می‌دهد رغبت برای سرمایه‌گذاران در گردشگری ایران افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۸ سرمایه‌گذاری در بخش سفر و گردشگری در ایران به قیمت جاری ۲٫۵ میلیارد دلار معادل ۳٫۴ درصد از کل سرمایه‌گذاری در کشور بوده است و انتظار میرود این سهم برای سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۵ به ترتیب به ۳٫۵ و ۴٫۶ درصد افزایش یابد. همچنین، درآمد گردشگری در ایران در سال ۲۰۱۸ رقم ۴٫۱ میلیارد دلار برابر با ۴درصد از کل صادرات کشور بوده است که پیش‌بینی می‌شود این سهم برای سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۵ به ترتیب به ۵٫۷ و ۷٫۲ درصد برسد.
گردشگری، فرصت در تحریم
پس از خروج دونالد ترامپ، رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا از برجام، فعالان حوزه گردشگری نگران کاهش میزان ورودی گردشگر تحت تاثیر تبلیغات منفی این کشور علیه ایران بودند، اما آمار وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری حکایت از افزایش ورودی گردشگران به ایران داشت که فعالان صنعت گردشگری، کاهش ارزش پول کشور را یکی از مهم‌ترین دلایل روی‌آوردن گردشگران خارجی، به‌ویژه گردشگران کشورهای همسایه به ایران دانستند. فعالان صنعت گردشگری تأکید می‌کنند در شرایطی که به‌واسطه اعمال تحریم‌ها، توفیق اجباری رشد توریسم نصیب کشور شده است، باید از این فرصت به نفع اقتصاد کشور استفاده کرد؛ چراکه این صنعت به‌تنهایی می‌تواند در شرایط بین‌المللی، ارزآوری قابل توجهی برای کشور داشته باشد. دولت نیز در این خصوص، طرح‌های حمایتی برای اجرا در سال جاری در نظر گرفته است و به گفته معاون هماهنگی و نظارت اقتصادی و زیربنایی معاون اول رئیس‌جمهور، با هدف رونق تولید و اتمام طرح‌های نیمه‌تمام، دولت به صورت ویژه از طرح‌های گردشگری موفق در سراسر کشور حمایت می‌کند.
سعید شیرکوند گفته: «اقداماتی اندیشیده شده تا تسهیلاتی که از طریق نظام بانکی و صندوق توسعه ملی در اختیار این پروژه‌ها قرار می‌گیرد ۲۵ تا ۳۰درصد افزایش پیدا کند؛ بنابراین، مسئولان و مدیران استانی و صاحبان پروژه‌ها باید پیگیر جذب این افزایش منابع باشند.»
معاون هماهنگی و نظارت اقتصادی و زیربنایی معاون اول رئیس‌جمهور یادآور شده است که امسال با توجه به شرایط کشور و شعار رونق تولید، ستاد اقتصاد مقاومتی فعال‌تر و با برنامه‌ریزی بهتری در راستای تحقق توسعه و رونق اقتصادی کشور گام برمی‌دارد. به گفته او، اگر در نظام اجرایی استان‌ها مانعی برای طرح‌های گردشگری یا دیگر حوزه‌ها وجود داشته باشد مورد بررسی قرار می‌گیرد و با استفاده از ظرفیت‌های استانی یا حوزه اقتصاد مقاومتی، موانع برداشته می‌شود. همچنین، دولت شهرداری‌ها و بسیاری دستگاه‌های مرتبط به زیرساخت‌های مربوط در حوزه گردشگری را مکلف به ارائه خدمات بدون دریافت هزینه کرده است.
به زعم همه کارشناسان، از کنار ظرفیت‌های گردشگری ایران، با توجه به تنوع اقلیمی و ویژگی‌های منحصربه‌فردی که در بخش‌های مختلف وجود دارد، نباید به‌‌سادگی گذشت. در حال حاضر که متاسفانه کشورهای همسایه، گوی رقابت را در این صنعت از ایران ربوده‌اند، همچنان می‌توان با تدوین و تبیین برنامه‌های تسهیلی برای ورود و هدایت مردم و سرمایه‌گذاران در این بخش، ظرفیت‌های بالقوه گردشگری ایران را بالفعل کرد و در زمانی که دولت با محدودیت‌های منابع ارزی روبه‌روست، توسعه این صنعت ارزآور را به حلقه توسعه پایدار اقتصاد کشور پیوند زد.
