انواع گردشگری
توریسم به عنوان یکی از پر رونق‌ترین صنعت‌های روز دنیا، تاثیر زیادی روی بسیاری از کشورهای توریست پذیر داشته است. همه ساله، میلیون‌ها نفر به دلایل مختلف از جمله بازدید از مناطق تاریخی، تفریح، استراحت و… به نقاط مختلف دنیا سفر می‌کنند. اما این نکته را فراموش نکنید که این صنعت فقط برای بازدید از جاذبه‌ها، استراحت یا تفریح نیست. صنعت گردشگری انواع مختلف و بسیاری دارد. شناخت انواع هم اهمیت فراوانی دارد. فراموش نکنید که هر نوع گردشگری، تقاضاها و خدمات خاص خود را دارد و نمی‌توان آنها را باهم مقاسیه کرد.
برای مثال گردشگرانی که به قصد تجارت به جایی سفر می‌کنند، هتل و تهسیلات اقامتی برای آنها اهمیت ویژه‌ای دارد. در صورتی که ممکن است علاقه‌ای به بازارهای محلی نداشته باشند. در عین حال گردشگرانی که دیدار اقوام و دوستان را دارند، هیچ نیازی به هتل و رستوران‌های بیرون ندارند. ولی در مقابل علاقه زیادی به تفریح و گشتن بازارهای محلی دارند.
گردشگری فرهنگی (cultural tourism)
بازدید از کاخ موزه گلستان، یکی از جذاب‌ترین گردشگری‌های فرهنگی است.
مسافرت برای دیدن جذابیت‌های فرهنگی شامل بناها، موزه‌ها، نمایشگاه‌ها، دیدن گالری‌های هنری و … همه‌و‌همه زیر مجموعۀ گردشگری فرهنگی قرا می‌گیرند. بین ۳۵ تا ۴۰ درصد گردشگران دنیا، گردشگران فرهنگی‌اند.
دیدن فرهنگ‌های مختلف و آشنایی با آنها، تجربه‌ای عمیق برای بشر محسوب می‌شود. از این‌رو بسیاری از سازمان‌های بین المللی و سازمان‌های صلح، هوادار این نوع از گردشگری‌اند. در ایران نیز طی سالیان اخیر این موضوع مورد توجه قرار گرفته است و علاوه بر سازمان‌های مربوطه بسیاری از سرمای‌گذاران بخش خصوصی نیز با ایجاد امکانات گردشگری، موجب توسعۀ این نوع از مسافرت‌ها در کشور شده‌اند.
می‌توان گردشگری فرهنگی را در حوزۀ وسیع‌تری هم تعریف کرد. و آن زمانی است که بسیاری از مراسمات مذهبی را زیر مجموعۀ آن در نظر گرفت. اما با توجه به گستردگی این مقوله، در بخشی جداگانه آن را تعریف خواهیم کرد.
یکی از حوزه‌های بسیار مهم گردشگری فرهنگی بازدید از آثار و ابنیۀ تاریخی است. جذابیت این آثار معمولا نشان دهندۀ فرهنگ و تمدن قومیت‌ها و ملل مختلف است. بناهای باشکوه ایران باستان، یا معماری دورۀ اسلامی، مساجد استانبول، مجسمه‌های ایتالیا، کاخ‌های مسکو و …. همگی بیانگر فرهنگ جامعه‌اند. آشنایی دقیق و تاریخی با این آثار علاوه بر جذابیت‌ها بصری، منجر به غنای فرهنگی خود گردشگر خواهد بود. گردشگری در آثار باستانی یکی از پر احتیاط‌ترین انواع گردشگری است؛ چراکه حفظ و حراست از ین آثار در درجۀ اول اهمیت قرار دارد.
حوزۀ دیگری که در گردشگری فرهنگی مدنظر قرار دارد، استفاده از نمایشگاه‌ها و فستیوال‌های هنری است. شما نیز نام موزۀ لوور پاریس را شنیده‌اید و اگر به پاریس بروید یکی از مهم‌ترین جذابیت‌های آن بازدید از این موزه است که زیر مجموعۀ گردشگری فرهنگی قرار دارد.
موزه‌های تاریخی و مردم شناسی نیز در این زیر مجموعه قرار دارند. البته اگر پیگیرتر باشید می‌توانید گالری‌های خصوصی را هم ببینید. هرچند در ایران سرمایه‌گذاری چندانی در این حوزه صورت نگرفته است با این حال پیش از سفر به هر شهری می‌توانید فهرستی از موزه‌ها و گالری‌های یک شهر را تهیه کنید و برای خود سفری فرهنگی را رقم بزنید.
گردشگری مذهبی (Religious Tourism)
مشهد قطب اصلی گردشگری مذهبی در ایران است.
این نوع گردشگری هم زیر مجموعۀ گردشگری فرهنگی است. در هر دینی که در جهان وجود دارد می‌توان اماکنی را یافت که مقدسند. هر فرد مسلمان که جایگاه مالی مناسبی دارد یک سفر واجب نیز دارد و آن سفر حج است. ارمگاه امامان نیز از جایگاه بالایی نزد مسلمانان برخوردار است. به هر ترتیب سفرهای زیارتی از دیرباز نسل بشر با او همراه بوده است و انسان بسیاری از تجارب معنوی خود را در این سفرها درک خواهد کرد.
شما در هر سفری ممکن است برای اطرافیانتان که با شما به مسافرت نیامدند هدایایی تهیه کنید اما در سفرهای مذهبی این هدایا وجهۀ معنوی بیشتری دارد و نوعی تبرک به حساب می‌آید. معمولا در اطراف اماکن مقدس امکاناتی هم برای زائران موجود است معمولا محدودیت‌هایی هم برای انواع خوشگذرانی وجود دارد که این محدودیت‌ها با توجه به قوانین دین مورد نظر تعیین می‌شود. مثلا در هتل‌های مسلمانان دیگر گوشت خوک یا مشروبات الکی سرو نمی‌شود.
طبیعت گردی (Ecotourism)
ایران مکان پنجم را از نظر جاذبه‌های طبیعی دارد.
رشد شهر نشینی انسان را غرق در محیط اجتماعی ساخته است. هرچقدر اجتماع برای انسان مفید و سودمند باشد، ما نمی‌توانیم زیان‌های آن را نادیده بگیریم. یکی از راه‌های کاهش این زیان، دوری از فضاهای اجتماعی‌ست و از طرفی دیگر انسان همواره مادر بزرگی را در ذهن خویش پرورش داده و علاقه‌مند است که به دیدارش برود: طبیعت. زمین.
در جوامع مدرن طبیعت یکی از مکان‌هایی است که انسان را از اشتغالات روزانه خلاص می‌کند؛ اما همۀ مساله این نیست. گاهی طبیعت شکوه خود را هم به رخ می‌کشد. دیدن برگ‌های ساکت درختان جنگل زیر نور آفتاب، تا لحظات غروب خورشید در ابرهای یک سرزمین کوهستانی، همه‌و همه ما را به شگفتی وا می‌دارد.
گردشگری طبیعت شامل، گردش در محیط‌های طبیعی از جمله: کوهستان، جنگل، دریا، کویر و سایر مناظر طبیعی‌ست. طبیعت‌گردی سهمیه‌ای بیست درصدی در بازر گردشگری دارد. معمولا طبیعت گردی را سالم‌ترین نوع گردشگری می‌دانند و از لحاظ اقتصادی نیز آن را عادلانه‌ترین نوع سرمایه‌گذاری می‌توان دانست اگر برنامه‌ریزی‌های کلان گردشگری به درستی اتفاق بیافتد.
ایران از لحاظ تنوع محیط‌های طبیعی، جزء پنج کشور اول دنیاست و همین مساله موجب می‌شود که نیاز به توجه به این حوزه بیشتر محسوس باشد. از طرفی به طور طبیعی زیر ساخت‌های زیست محیطی مناسبی در کشور ایجاد نشده است.
نبود این ساختارها زنگ خطر بروز بحران را در محیط زیست به صدا درآورده است. بحران زیست محیطی نه تنها بر گردشگری تاثیر منفی خواهد گذاشت بلکه حیات بشری ما را هم به خطر خواهد انداخت. آلودگی شهرهای بزرگ یکی از نتایج بحران‌های زیست‌محیطی است.
گردشگری قومی (Ethnic Tourism)
دیدن جشن‌های نوروزی در کردستان بسیار جذاب است.
هر یک از اجتماعات در طول سالیان و ایجاد و انباشت تجارب مشترک، تمایزاتی با سایر اقوام پیدا می‌کنند. آشنایی با این تمایزات و درک آن، یکی از جذاب‌ترین انواع گردشگری محسوب می‌شود. نمود اصلی این تمایزات را می‌توان در رسم و رسومات یک ملت، قوم یا قبیله دید. جشن‌های محلی، آداب و رسومِ زمانه‌های مختلف نمودهای اصلی و جذاب این تمایزات هستند. شرکت در این جشن‌ها و مراسمات می‌تواند یکی از جذاب‌ترین تجربه‌های انسانی برای یک فرد باشد.
البته فراموش نکنید هدف ممکن است دیدن یک قوم باشد اما همزمان شما با طبیعت و نحوۀ زیست و تعامل آن با جهان پیرامونش آشنا می‌شوید و ممکن است گردشگری قومی شما همزمان یک طبیعت گردی حرفه‌ای هم باشد. از طرفی آشنایی با یک فرهنگ اهمیت بالایی دارد. پس گردشگری فرهنگی را نیز از یاد نبرید.
گردشگری تجاری و بازرگانی (Business tourism)
همایش‌ها، کنفرانس‌ها و نمایشگاه‌های تجاری، صنعتی و بازرگانی از اهداف معمول این نوع مسافرت‌ها هستند. مسافرت‌های بازرگانی در کشورهای توسعه یافته رشد بیشتری دارد. در همین راستا معمولا برای تجار و بازرگانان هتل‌ها و اقامت‌گاه‌های بخصوصی طراحی شده است. گردشگری تجاری وبازرگانی علاوه ببر این همایش‌ها در شهرهایی با تولید صنعتی بالا نیز امری عادی است.
زمین گردشگری (Geo Tourism)
یکی از زیر مجموعه‌های طبیعت‌گردی است با این تفاوت که در این قسمت معمولا افراد تنها برای آرامش یافتن به نقطه‌ای سفر نمی‌کنند بلکه دیدن جلوه‌های خاص زمین برای آنها جذاب است. مثلا لایه‌های منظم زمین در صخره‌هایی با ارتفاع زیاد، تپه‌های ماسه‌ای، گنبدهای نمکی و …. این گردش علاوه بر طبیعت‌گردی، جنبۀ علمی فراوانی هم دارد و حضور یک راهنمای مسلط می‌تواند بسیار راهگشا باشد.
گردشگری ورزشی (Sport Tourism)
رفتینگ از جمله گردشگری‌های ورزشی و پرهیجان در ایران به شمار می‌رود.
جذابیت یک مسابقۀ فوتبال بر کسی پوشیده نیست. شاید اطلاق واژۀ گردشگری برای هواداران یک مسابقه درست نباشد. اما اگر بدانید یک اتفاق ورزشی بزرگ در جایی می‌خواهد برگزار شود، جنبۀ گردشگری آن دارای اهمیت می‌شود. معمولا پیش از برگزاری یک جام (کاپ) شرایط خاصی هم برای هواداران در نظر گرفته می‌شود. مسابقات المپیک، جام جهانی دو و میدانی، جام جهانی فوتبال، از مسابقاتی هستند که پیش از برگزاری آنها بایستی فضایی مناسب برای هواداران، طراحی و ساخته شود.
علاه بر این می‌توان به ورزش‌های مخصوصی اشاره داشت که تنها در نقاط خاصی قابل انجام است مثل موج‌سواری که آن هم زیر مجموعۀ گردشگری ورزشی محسوب می‌شود. جنبۀ دیگری از گردشگری ورزشی، تورهای تمرینی بازیکنان است. بسیاری از نقاط به دلیل شرایط مناسب آبوهوایی یا طبیعی مکان مناسبی برای آمادگی بازیکنان ورزشی محسوب می‌شوند. بسیاری از سرمایه‌گذاران نیز با تامین شرایط اقامتی مناسب و فراهم آوردن امکانات ورزشی مورد نیاز سعی در جذب تیم‌های ورزشی در رشته‌های مختلف دارند. جای خالی این نوع سرمایه‌گذاری‌ها در ایران به شدت احساس می‌شود. آخرین رویداد مهم ورزشی که در ایران برگزار شد مربوط به المپیک آسیایی ۱۹۷۴ است که مجموعۀ ورزشی آزادی برای همین بازی‌ها ساخته شد.
گردشگری سلامت Medical Tourism
گردشگری سلامت در دو حوزۀ اصلی تعریف می‌شود: درمان و مراقبت.
گروهی از مسافران برای استفاده از خدمات پزشکی به شهرها یا کشورهایی که تسهیلات درمانی مورد نظرشان وجود داشته باشد، سفر می‌کنند. بنابراین چنین سفری شامل فعالیت های گوناگونی می‌شود که با هدف تأمین بهداشت و سلامت فرد یا گردشگر انجام می‌شود. مانند مراقبت بهداشتی و گذراندن دوره نقاهت و بازپروری. گردشگری سلامت یک مفهوم جدید است.
در گردشگری بهداشتی (معالجه، سلامت) معمولاً جریان جابجایی از پیرامون به مرکز است چرا که امکانات ویژۀ پزشکی و بهداشتی را می طلبد که اغلب در کشورهای پیشرفته موجود است.
در سال های اخیر آمریکا، آلمان، سوئیس، اسرائیل، مالزی همواره از کشورهایی بوده‌اند که بیماران زیادی به منظور درمان به این کشورها سفر کرده‌اند. برای درمان برخی از بیماری‌ها زیرساخت‌های علمی و سخت‌افزاری خاصی لازم است.
وجود این زیرساخت‌ها در برخی از مناطق جهان موجب می‌شود که بسیاری از بیماران برای درمان بیماری به آنجا مراجعه کنند. سال‌ها پیش بسیاری از بیماری‌های سخت در ایران قبل درمان نبود و ایرانیان بسیاری برای درمان به اروپا یا آمریکا سفر می‌کردند. اما در سال‌های اخیر پزشکی ایران پیشرفت‌های محسوسی داشته. چنانکه خود به مقصد بیماران بسیاری تبدیل شده است که از کشورهای همسایه وارد ایران می‌شوند.
شهرهای تهران، شیراز، یزد و مشهد از لحاظ پزشکی به گونه‌ای قطب گردشگری محسوب می‌شوند. باید در نظر داشت یک گردشگر سلامت، تقریبا بیست برابر یک گردشگر عادی هزینه می‌کند.
علاوه بر حوزۀ درمان، در حوزۀ مراقبت از بیماران هم، مسالۀ گردشگری بسیار مهم است. برخی بیماران برای درمان نیازمند مراقبت‌های ویژه و آبوهوایی مخصوص هستند. ایجاد شرایط مراقبتی ویژه از این بیماران در حوزۀ گردشگری سلامت تعریف می‌شود.
گردشگری سیاه (Dark Tourism)
چرنوبیل تبدیل به مکانی برای گردشگری شده است.
واژه گردشگری همواره با تفریح و لذت بردن همراه است؛ اما در گردشگری سیاه شما اهداف دیگری دارید. آشنایی با رنج‌هایی که بر بشریت در هر زمان و مکانی رفته است یا آشنایی با مکان‌هایی که برای انسان به نوعی مواجهه با مرگ است. در گردشگری سیاه گاهی هدف مهم‌تری هم دنبال می‌شود و آن کمک به حادثه دیدگان است. سرزمین‌های که مورد حمله قرار گرفته یا در آنها جنگ اتفاق افتاده است می‌تواند از مقاصد این نوع گردشگری محسوب شود. گردشگری سیاه خود انواع مختلفی دارد. گردشگری جنگ، گردشگری فقر، گردشگری زلزله و سیل و گردشگری گورستان‌ها بخشی از این انواع این گردشگری است.
گردشگری افیونی
برای مواد مخدر قوانین متفاوتی در کشورهای مختلف وجود دارد. در بسیاری از مناطق جهان، خرید، فروش و مصرف برخی مواد مخدر پی‌گردهای قانونی ندارد. بسیاری از افراد نیز با اشراف بر قوانین به این مناطق مسافرت می‌کنند. مصرف حشیش در هلند آزادانه صورت می‌گیرد و قانون خاصی در برخورد با مصرف، خرید و فروش آن وجود ندارد.
همین عامل سبب شده است تا سیلی از گردشگران به این کشور سرازیر شوند. جزیرۀ گوا در هند، رشته‌کوه‌های ریف در مراکش، آمازونیا در آفریقای جنوبی، برخی نقاط در استرالیا از اهداف این نوع مسافرانند. البته کشورهای مکزیک، پرو و کلمبیا نیز به صورت گسترده‌تر در این فرایند شرکت جسته‌اند و امروزه باید اذعان داشت برخی از کشورهای آمریکای جنوبی نه تنها از این مساله سود نبرده‌اند بلکه شاهد افزایش خشونت و گسترش باندهای مافیایی در این مناطقند.
گردشگری قمار
یکی دیگر از گردشگری‌های منفی انسان، مسافرت به قصد قمار کردن و شرط بندی است. نام لاس وگاس یا کالیفرنیا یا ماکائو در جنوب شرقی آسیا، همگی یادآور سرزمین‌هایی است که در آن میزهای قمار همواره پابرجاست. این نوع گردشگری در ده‌های ۸۰ و ۹۰ میلادی اهمیت بیشتری داشته است. از طرفی وجود بنیادهای جهانی مالی و تبلیغاتی مانند هالیوود را نباید در پشت پردۀ این صنعت نادیده گرفت.
اهمیت گردشگری
گردشگری جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد کشورها پیدا کرده. سرمایه گذاری در این صنعت روز به روز بیشتر می‌شود. کشوری مانند ترکیه در سال ۲۰۱۷ با نزدیک ۴۰ میلیون نفر گردشگر، رقم فوق العاده ۳۷.۵ میلیارد دلار صادرات گردشگری را به ثبت رساند. بیش از ۱۱ درصد تولید ناخالص ملی کشور اسپانیا از این طریق به دست می‌آید.
این صنعت توانایی بسزایی در اشتغال زایی در جوام مختلف دارد. گردشگری نقش پررنگی در شکوفایی اقتصادی می‌تواند ایفا کند و از بعد فرهنگی و اجتماعی نیز می‌تواند بسیار مهم و مفید باشد. کشورهای میزبان از طریق این صنعت، می‌توانند به توسعه و ترویج فرهنگ، زبان و رسوم اجتماعی‌شان بپردازند.
گردشگری در ایران
تقریبا همه گردشگرها به فرهنگ، طبیعت و آب و هوا علاقمند هستند. ایران هم در همه این موارد ظرفیت بسیار جذابی دارد. ظرفیت گردشگری در ایران بسیار بالاست. ایران دهمین کشور دنیا از نظر جاذبه‌های باستانی و تاریخی و پنجمین کشور دنیا از نظر جاذبه‌های طبیعی است. با این حال سهم گردشگری ایران در دنیا تنها ۱.۵ درصد است.
توسعه گردشگری، یک ضرورت اقتصادی است و این واقعیت را هر بار که شاخصها و آمار و اطلاعات اقتصادی را مرور کنیم، بیشتر درمییابیم که صنعت توریسم چند قدم بیشتر تا فتح رتبه نخستین محور تجاری جهانی فاصله ندارد.
