از آموختن تا اثربخشی در مدرسه‌ کسب‌وکار

بدیهی است که بنا به تعریف ارائه‌شده از کسب‌وکار، می‌توان دسته‌بندی‌های متفاوتی را مانند کسب‌وکار تجاری، کسب‌وکار خدماتی و کسب‌وکار مجازی در مقیاس و اندازه‌های مختلف در نظر گرفت.

در جهان، موسسات علمی و دانشگاهی فراوانی هستند که چگونگی ایجاد کسب‌وکار و همچنین عناوین مرتبط با این موضوعات را در سرفصل‌های گوناگون تدریس می‌کنند که اصطلاحاً در زبان انگلیسی به نام Business School  و یا «مدرسه کسب‌وکار» شناخته می‌شوند. با نگاهی به لغت‌نامه دانشگاه کمبریج، می‌توان دریافت که عنوان «مدرسه کسب‌وکار» به مدرسه عالی و یا دانشکده‌ای اطلاق می‌شود که در آن به دانشجویان، عناوین مرتبط با کسب‌وکار مانند اصول و مدیریت کسب‌وکار و اقتصاد و دیگر واحدهای مرتبط ارائه می‌شود.

با توجه به این تعریف، می‌توان به‌خوبی دریافت که در این‌گونه دانشکده‌ها و مدارس عالی، واحدهای درسی مرتبط با استراتژی مدیریت، اقتصاد، منابع انسانی، امور مالی، بازاریابی و دیگر سرفصل‌های مشابه تدریس می‌شود. شایان توجه است که حتماً هم‌پوشانی میان دانشکده‌های کسب‌وکار و دانشکده مدیریت و یا مدیریت اجرایی وجود دارد که همان‌طور که از اسامی آن‌ها پیداست، اولویت و هدف اصلی این‌گونه مدارس، علی‌رغم ارائه واحدهای مشابه، با یکدیگر متفاوت است.

ضمناً به‌دلیل اهمیت تجربه شغلی در این‌گونه مدارس، شاید بیشترین دانشکده‌هایی که دوره‌های پاره‌وقت برگزار می‌کنند در دسته‌بندی دانشکده‌های کسب‌وکار قرار بگیرند؛ زیرا تعداد بسیاری از دانشجویان در دهه‌های سوم و چهارم عمر خود هستند و هم‌زمان در مراکز مختلف صنعتی، تجاری و مالی مشغول به فعالیت‌اند که در مقایسه با دیگر دانشکده‌های فنی مهندسی، پزشکی و علوم انسانی که دانشجویان در آن‌ها دارای سنینی به مراتب پایین‌تر، به‌صورت تمام‌وقت و همچنین بدون داشتن تجربه کاری مشغول به تحصیل هستند، و این خود وجه تمایز دانشکده‌های کسب‌وکار با دیگر موسسه‌های علمی و آکادمیک است.

مدارک ارائه‌شده در مدارس کسب‌وکار، همانند دیگر موسسات آموزشی عالی، دارای دسته‌بندی‌های متفاوت در مقاطع کاردانی، کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و دکتری است که با توجه به تفاوت این دسته از موسسات و نیاز به تجربه پیشین کاری و علمی دانشجویان، بیشترین متقاضیان در دوره‌های فوق لیسانس و دکتری مشغول به تحصیل هستند که در دوره فوق لیسانس بیشترین متقاضی در دوره (MBA (Master of Business Administration و در دوره دکتری بیشترین متقاضی در دوره (DBA (Doctor of Business Administrationوجود دارد که غالباً در این دوره‌ها آموزش برمبنای استفاده از مطالعه موردی یا Case Study استوار است که همان بررسی اطلاعات واقعی کسب‌وکار در یک بنگاه یا موسسه تجاری در مدت‌زمان مشخص است. در این‌گونه موارد، معمولاً مباحثی شامل بیلان‌های مالی، تنوع و عملکرد نیروی انسانی، کیفیت و تنوع محصولات و خدمات، بازار رقابتی و دیگر پارامترهای موثر بر رشد و یا احتمالاً عدم موفقیت بنگاه اقتصادی، مدنظر و مورد بررسی و توجه قرار می‌گیرد.

با توجه به اهمیت موضوع و استقبال چشمگیر مخاطبان در سال‌های اخیر، رشد سریع و تصاعدی این‌گونه موسسات آموزش عالی و مدارس کسب‌وکار، روزافزون گشته که در بعضی موارد دانشجویان را با مشکل انتخاب موسسه و دوره مناسب مواجه می‌کند. بسیاری به امید دست‌یابی به مدرک دلخواه و نتیجتاً موقعیت شغلی و اجتماعی بهتر پس از پایان دوره، بدون توجه به کیفیت ارائه‌شده مطالب و حتی امکانات زیرساختی موجود از قبیل وسایل کمک آموزشی، استاد و حتی محیط مناسب، به ثبت‌نام در دوره‌های کسب‌وکار در مقاطع مختلف اقدام کرده‌اند و سونامی مدرک‌گرایی در جامعه ایران به این شرایط دامن زده است. با توجه به هزینه‌های مالی سنگین استفاده از این دوره‌ها، طبیعتاً استقبال دانشجویان توانسته سودهای فراوانی را نصیب برگزارکنندگان دوره‌های این‌چنینی کند. از این‌رو متقاضیان می‌بایست قبل از ثبت‌نام، تحقیقات کافی را از طریق کانال‌های مختلف به‌خوبی انجام داده باشند که پس از صرف وقت و هزینه بتوانند به اهداف از پیش تعیین‌شده خود دست یابند. 

در ادامه مطلب، اختصاراً به مشخصه‌های مدارس کسب‌وکار موفق، رتبه‌بندی آن‌ها و همچنین فاکتورهای مقایسه‌ای این‌گونه موسسات پرداخته خواهد شد. همان‌طور که احتمالاً تابه‌حال درگیر مقایسه دانشکده‌ها و دانشگاه‌ها در رشته‌های متفاوت بوده‌اید، همیشه مهم‌ترین نکته مغفول، ملاک مقایسه و فاکتورهای آن است. بنابراین، با تغییر این ملاک‌ها نتیجتاً رتبه‌ها نیز می‌توانند به‌راحتی جابه‌جا شوند که مثال آن در رتبه‌بندی‌های مختلف دانشگاه‌ها در لیست‌های اعلامی توسط موسسات مختلفِ رتبه‌بندی است.

موسسه THE-QS شش شاخصه اصلی را برای مقایسه دانشگاه‌های مختلف به شرح زیر به‌کار می‌برد:

۱- بررسی دقیق توسط داوران آکادمیک

۲- بررسی کادر اداری

۳- نسبت تعداد اعضای هیأت علمی به دانشجویان

۴- میزان ارجاعات علمی به تعداد هر عضو هیأت علمی

۵- تعداد اعضای هیأت علمی بین‌المللی

۶- نسبت دانشجویان بین‌المللی به تعداد کل دانشجویان 

که البته می‌توان به موارد بالا، پیشتیبانی از نیازهای علمی و رفاهی دانشجویان، میزان فرصت‌های مطالعاتی سالانه  ایجادشده برای دانشجویان و همچنین اعضای هیأت علمی و  نهایتاً میزان رضایتمندی دانشجویان شرکت‌کننده در دوره آکادمیک را پس از پایان آن، اضافه کرد.

از آن‌جایی‌که رتبه‌بندی دقیق مدارس کسب‌وکار سخت و پیچیده می‌نماید، در این مقاله کوتاه، به نام بردن تعدادی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین مدارس کسب‌وکار در سطح جهانی بسنده می‌شود که از آن‌جمله می‌توان به دانشگاه‌های هاروارد، موسسه فناوری ماساچوست، کمبریج، آکسفورد، اینسید فرانسه، استنفورد، مدرسه کسب‌وکار لندن، ملبورن، پکینگ چین، و ملی سنگاپور اشاره کرد. به این لیست می‌توان تعدادی از دانشگاه‌های آلمان، ژاپن و کانادا را نیز اضافه کرد. به‌راحتی میتوان دریافت که مدارس کسب‌وکار موفق در کشورهای پیشرفته صنعتی واقع شده‌اند. علاوه بر شهریه‌های سنگین که ثبت‌نام در دوره‌های دانشگاه‌های فوق را منوط به بورسیه و یا تمول مالی دانشجو می‌کند، رزومه کاری و مدیریتی همراه با سال‌ها تجربه کاری موفق در شرکت‌های معتبر به‌همراه مدارک آکادمیک کیفی، از دیگر پیش‌نیازهای مورد نیاز برای پذیرش در مراکز ذکرشده است.

به‌راحتی می‌توان دریافت که فارغ از نوع مطالب ارائه‌شده و کیفیت دوره‌های آموزشی در مدارس نام‌برده‌شده، تنوع و جایگاه مهم متقاضیان شرکت در چنین دوره‌هایی به اهمیت این دوره‌ها بیش از پیش می‌افزاید. به‌عنوان مثال، دوره‌ای  را در نظر بگیرید که در مدرسه کسب‌وکار لندن در حال برگزاری است و طیف دانشجویان احتمالاً از نزدیکان سببی و یا نسبی امیر یکی از کشورهای خلیج‌فارس تا نوادگان خانواده سلطنتی انگلیس و مدیران میانی و بالایی کمپانی‌های بزرگ و معتبر نفتی و موسسات مطرح بانکی، مالی و حمل‌ونقل هستند. به‌راحتی می‌توان دریافت که ایجاد شبکه کاری و دوستی در طول مدت تحصیل، به‌خودی‌خود می‌تواند فرصت‌های کاری بسیار باارزش و مغتنمی را برای هریک از دانشجویان شرکت‌کننده پدید آورد که استفاده هریک از آن‌ها تضمین‌کننده موفقیت‌های بی‌شمار برای بنگاه اقتصادی متبوع ایشان است و شرکت‌کنندگان این دوره‌ها از این مزیت به‌خوبی یاد می‌کنند.

در ایران نیز، در سال‌های اخیر دانشگاه‌های مطرح با راه‌اندازی دوره‌های موفق کسب‌وکار و جذب متقاضیان، حتی خارج از سازوکار کنکور سراسری، توانسته‌اند دانشجویان و علاقه‌مندان بسیاری را از دوره‌های خود بهره‌مند سازند. در کنار این دانشگاه‌ها، موسسات مختلفی نیز با مجوز و یا حتی بدون مجوز از وزارت آموزش عالی، در حال برگزاری دوره‌های کسب‌وکار هستند. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، به متقاضیان عزیز پیشنهاد می‌شود قبل از صرف وقت و هزینه، نسبت به کیفیت دوره‌ها اطمینان حاصل کنند. بدیهی است که با شرکت در دوره‌هایی استاندارد و باکیفیت می‌توان فرصت‌های شغلی مناسب‌تر و بیشتری را برای شرکت‌کنندگان در دوره‌های کسب‌وکار پیش‌بینی کرد تا دانش‌آموختگان بتوانند جنبه‌های علمی آموخته‌شده را با پیاده‌سازی در محیط سازمانی و کسب‌وکار خود به دانش تبدیل کنند؛ موضوعی که حلقه گمشده اثربخشی اکثر مدارس کسب‌وکار است.

در پایان، با توجه به گذار اقتصاد و صنعت ایران به سمت خصوصی‌سازی و نیاز مبرم به افزایش بهره‌وری و شایسته‌سالاری، می‌توان امید داشت که با توسعه باکیفیت دوره‌های کسب‌وکار، فرصت‌های بیشتری در اختیار مدیران و جوانان متخصص قرار داده شود تا چرخ‌های صنعتی و اقتصادی هرچه بهتر و سریع‌تر از گذشته در جهت توسعه اقتصادی و به‌تبع آن فرهنگی ایران عزیزمان به حرکت درآیند.

گردآوری: دکتر مقداد پالیزدار

منابع:

Global University Rankings: An Overview, B. Sowter, QS intelligence unit -2010

University rankings – what do they measure?, T. Jones , Research Trends -2011

What Are the 100 Most Cited Articles in Business and Management Education Research, and What Do They Tell Us?, J.B. Arbaugh, A. Hwang, Organization Management Journal 12(3):154-175 -2015

How do You Choose a Business School? 6 Key Factors Every Student Should Consider, Q. Prep, MBA Blog -2018

A Study of Factors Affecting Selection of B-Schools, S. Chhillar, Msc Thesis at Padmashree university -2012

 مدیریت کسب‌وکار و بهره‌وری، حسن مرادی، مهرداد بیات، فارسیران، ۱۳۹۴٫